Βραδυφλεγείς οικονομικές βόμβες

Του Πέτρου Παπακωνσταντίνου

Από τις στήλες των New York Times, ο Κρίστοφερ Εντλι, κοσμήτορας της Νομικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ, πρότεινε μεταξύ σοβαρού και αστείου να συμμετέχει στο εξής η Καλιφόρνια στο G8. Το παράδοξο αίτημα θα ήταν δικαιολογημένο από τη σκοπιά της απλής αριθμητικής, αφού η πολιτεία της Σίλικον Βάλεϊ και του Χόλιγουντ ξεπερνά από μόνη της, ως προς το ακαθάριστο εθνικό προϊόν, όλες τις εθνικές οικονομίες του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της ρωσικής, με εξαίρεση επτά μόνο κράτη.

Ωστόσο, η γόνιμη μήτρα της «Νέας Οικονομίας» της γνώσης συμβαίνει, κατά παράδοξο τρόπο, να είναι και η πιο καταχρεωμένη πολιτεία της Αμερικής. Σύμφωνα με το δίκτυο Bloomberg, «οι διεθνείς επενδυτές βλέπουν την Καλιφόρνια ως πιο ριψοκίνδυνη επιλογή από το Καζακστάν και ως δυνητικό πρόβλημα για την παγκόσμια οικονομία, σοβαρότερο από εκείνο της Ελλάδας». Με έλλειμμα της τάξης των 42 δισ. δολαρίων στον προϋπολογισμό της, η πολιτεία του κυβερνήτη Αρνολντ Σβαρτσενέγκερ είδε φέτος τη βαθμολογία της από τους διαβόητους οίκους αξιολόγησης να καταρρέει, όπως ακριβώς συνέβη και με την Ελλάδα (αντί για ΑΑΑ, η Fitch της έδωσε ΒΒΒ και η Moody's Baa1). Το κόστος δανεισμού της πολιτείας εκτοξεύθηκε, με τα ασφάλιστρα (CDS) να κυμαίνονται σε επίπεδα Λιβάνου και Ουρουγουάης.

Κανόνας
Η πάλαι ποτέ «Χρυσή Πολιτεία» της Αμερικής δεν εκφράζει την εξαίρεση, αλλά τον κανόνα. Η 30ή Ιουνίου, ημερομηνία λήξης του οικονομικού έτους στις ΗΠΑ, βρήκε 46 από τις 50 πολιτείες «στο κόκκινο», να επιβαρύνουν το ομοσπονδιακό έλλειμμα κατά 112 δισ. δολάρια - ποσό που προβλέπεται να αυξηθεί σε 200 δισ. τον επόμενο χρόνο. Μεγάλες πολιτείες, όπως το Ιλινόις και η Νέα Υόρκη, βρίσκονται σε κατάσταση συναγερμού. Από ορισμένες απόψεις, η εικόνα διαγράφεται ανάλογη με εκείνη των υπερχρεωμένων εθνικών κρατών στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης: Καθώς οι πολιτείες δεν έχουν δικό τους νόμισμα και βρίσκονται στο έλεος των τοκογλυφικών αγορών, «θα υποχρεωθούν να περικόψουν τις δαπάνες τους και να αυξήσουν τους φόρους, όπως έκαναν η Ελλάδα και η Ισπανία» εκτιμά ο Ντιν Μπέικερ, διευθυντής του Ερευνητικού Κέντρου Οικονομικής Πολιτικής στην Ουάσιγκτον.

Ακόμη χειρότερα, η υπερχρέωση των τοπικών κυβερνήσεων δεν περιορίζεται στα παραδοσιακά, μητροπολιτικά κέντρα της παγκόσμιας οικονομίας ένθεν και ένθεν του Ατλαντικού. Τα ινδικά κρατίδια και οι κινεζικές επαρχίες αρχίζουν να εμφανίζουν ανάλογα, ανησυχητικά συμπτώματα, παρότι οι χώρες αυτές χαρακτηρίζονται από αφύσικα υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Ειδικά στην Κίνα, τα φαραωνικά αναπτυξιακά έργα ορισμένων περιοχών αποκτούν όχι σπάνια χαρακτηριστικά φούσκας, απειλώντας να παρασύρουν στην πτώση τους μεγάλες τράπεζες και μαζί τους ολόκληρη την εθνική οικονομία, εκτιμούσε πρόσφατο αφιέρωμα της γαλλικής Le Monde.

Πώς γίνεται όμως δυναμικές, προικισμένες από τη Φύση περιοχές όπως η Καλιφόρνια να παράγουν τόσο πλούτο και οι τοπικές κυβερνήσεις τους να είναι τόσο φτωχές; Δύσκολα μπορεί να αποφύγει κανείς τον συνειρμό ότι η πολιτεία του Ρέιγκαν και του Σβαρτσενέγκερ υπήρξε η κοιτίδα του αμερικανικού νεοφιλελευθερισμού. Μάλιστα, ο πρώην κυβερνήτης της Καλιφόρνιας και μετέπειτα πρόεδρος της Αμερικής, Ρόναλντ Ρέιγκαν, ήταν εκείνος που είχε πει ότι «τα ελλείμματα (των ΗΠΑ, εννοείται) δεν έχουν καμία σημασία». Η συρρίκνωση των φορολογικών εσόδων λόγω των χαριστικών ρυθμίσεων προς τους κεφαλαιούχους και η ταυτόχρονη εκτόξευση των στρατιωτικών δαπανών είχαν ως προβλέψιμη συνέπεια τη δραματική επιδείνωση των δημόσιων οικονομικών σε ομοσπονδιακό και πολιτειακό επίπεδο.
Ειρήσθω εν παρόδω ότι κάτι ανάλογο, σε μεγάλο βαθμό, συνέβη και στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Παρότι πολλοί ενοχοποιούν για την τρέχουσα δημοσιονομική κρίση τις κρατικές δαπάνες, ελάχιστη σημασία αποδίδεται στο κατά πολύ οξύτερο πρόβλημα της χώρας μας, την κατάρρευση των κρατικών εσόδων, εξαιτίας της νόμιμης και παράνομης φοροδιαφυγής των επιχειρήσεων και των μεγάλων εισοδημάτων. Πραγματικά, αν για κάτι η Ελλάδα αποτελεί όντως το μαύρο πρόβατο της Ευρώπης, αυτό δεν είναι οι «σπατάλες» στις κοινωνικές της δαπάνες, αλλά η ληστεία του κράτους από τα ιδιωτικά συμφέροντα. Συγκεκριμένα, τα έσοδα από τη φορολογία κεφαλαίων και εισοδήματος αντιστοιχούσαν, το 2008, μόλις στο 7,7% του ελληνικού ΑΕΠ - το χαμηλότερο ποσοστό μεταξύ της Ε. Ε. των 15. Μπροστά σε αυτόν τον φορολογικό παράδεισο που θα τον ζήλευαν και οι Μπαχάμες, η νεοφιλελεύθερη Βρετανία μοιάζει με τη Βενεζουέλα του Τσάβες, αφού το αντίστοιχο ποσοστό είναι 16,7%. Οσο για τις σκανδιναβικές χώρες, αυτές φαντάζουν περίπου σαν Καμπότζη των Ερυθρών Χμερ: 17,5% για τη Φινλανδία, 20,1% για τη Σουηδία και 29,7% για τη Δανία!

Ωστόσο, η Ευρώπη της Αγκελα Μέρκελ επέλεξε ως δρόμο δημοσιονομικής εξυγίανσης όχι τη δικαιότερη φορολόγηση των εχόντων, αλλά τον ακρωτηριασμό των δαπανών προς όφελος των μη εχόντων. Μάλιστα, το γερμανικό πρότυπο δρακόντειας δημοσιονομικής πειθαρχίας αποδείχθηκε εξαγώγιμο στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού: Οι περισσότερες αμερικανικές πολιτείες ψήφισαν νόμους προκρούστειας νοοτροπίας κατά τη γερμανική συνταγματική διάταξη, που απαγορεύει στους κυβερνώντες να υπερβαίνουν ένα ορισμένο κατώφλι δημοσιονομικού ελλείμματος. Το γεγονός αυτό υποχρεώνει τον Σβαρτσενέγκερ και τον κάθε Σβαρτσενέγκερ να προχωρήσουν σε απολύσεις, μειώσεις μισθών δημοσίων υπαλλήλων, ακυρώσεις έργων υποδομής και πάει λέγοντας.

Η Ισπανία
Σε αυτό το φόντο, η δημοσιονομική κρίση των τοπικών κυβερνήσεων έρχεται να προστεθεί στους παράγοντες που τείνουν να παρασύρουν τις εθνικές οικονομίες στην κινούμενη άμμο της ύφεσης. Στην περίπτωση της Ευρώπης, οι συνέπειες κινδυνεύουν να μην περιοριστούν, μεσοπρόθεσμα, στο οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Η χαλάρωση των δεσμών αλληλεγγύης και εξισορρόπησης των ανισοτήτων μεταξύ κεντρικού κράτους και τοπικών κυβερνήσεων, η επικράτηση της λογικής «ο καθένας ας τα βγάλει πέρα μόνος του και τον τελευταίο ας τον πάρει ο διάβολος» απειλεί να ενισχύσει τις τάσεις αυτονόμησης των πιο πλούσιων περιοχών, που δεν εννοούν να κλείνουν τις τρύπες των πιο προβληματικών. Μετά το Βέλγιο, ήρθε να ξαναμπεί στο κάδρο η Ισπανία: Την ημέρα που τα πλήθη ξεχύνονταν στους δρόμους της Μαδρίτης για να πανηγυρίσουν την κατάκτηση του παγκοσμίου πρωταθλήματος ποδοσφαίρου, στη Βαρκελώνη 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι κατέβαιναν σε συλλαλητήριο, κάτω από τη σημαία της Καταλωνίας, ζητώντας μεγαλύτερη αυτονομία και φωνάζοντας: «Είμαστε ξεχωριστό έθνος»!

Πηγή: kathimerini.gr