Γνωρίζουν τι ποιούν;

του Γιάνη Βαρουφάκη*

Photo: Theophilos.

Υστερούν λοιπόν τα δημόσια έσοδα σε σχέση με τις προβλέψεις. Γιατί παραξενεύονται οι ηγέτες μας; Πως να μην υστερήσουν; Πρόκειται για προδιαγεγραμμένη εξέλιξη. Από τις σελίδες του protagon το λέμε από την αρχή της κρίσης. Ότι, δηλαδή,

• ενώ σε περίοδο ύφεσης μια κυβέρνηση μπορεί κάλλιστα να μειώσει τις δημόσιες δαπάνες (τα έξοδα) το πρόβλημα είναι ότι δεν μπορεί να εμποδίσει την κατρακύλα των εσόδων.
Κι αυτό γιατί:
• όσο πετυχημένη και να είναι η πάταξη της φοροδιαφυγής, τα έσοδα κάμπτονται σε περίοδο ύφεσης αναλογικά με την μείωση των εξόδων.
• όταν ο ιδιωτικός τομέας στενάζει υπό το βάρος σταθερά μειούμενης ζήτησης, οι όποιες επιτυχίες στην συλλογή απλήρωτων φόρων παρασύρονται από την καταιγιστική ύφεση που προκαλεί η μείωση των δημόσιων δαπανών.
• η αύξηση του ΦΠΑ και των υπόλοιπων έμμεσων φόρων, οδηγεί την οικονομία σε στασιμοπληθωρισμό (συνδυασμό αυξανόμενης ανεργίας και τιμών) - τον μεγαλύτερο εχθρό της καταπολέμησης του ελλείμματος, καθώς σε συνθήκες στασιμοπληθωρισμού μειώνονται και οι φόροι εισοδήματος (λόγω της μειούμενης απασχόλησης) αλλά και οι φόροι κατανάλωσης (καθώς η κίνηση στην αγορά πέφτει θύμα των υψηλότερων τιμών).

Πολλοί με ρώτησαν: Καλά, και πως είσαι σίγουρος για τα παραπάνω; Η απάντηση απλή: Δεν έχει υπάρξει ούτε μια περίπτωση στην παγκόσμια οικονομική ιστορία όπου, σε καιρό γενικευμένης ύφεσης, η περιοριστική δημοσιονομική πολιτική πέτυχε  να μειώσει το έλλειμμα πραγματικά. Προκαλώ όποιον γνωρίζει μία τέτοια περίπτωση να μου το πει και υπόσχομαι ότι θα δηλώσω δημόσια συγγνώμη.

Βέβαια, πολλές χώρες μείωσαν τα ελλείμματά τους με επιτυχία (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, στην περίοδο 1995-2000). Εντυπωσιακότερες στον τομέα αυτό ήταν οι επιδόσεις της Σουηδίας και του Καναδά στην δεκαετία του 1990. Όμως, σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, οι περικοπές στις δημόσιες δαπάνες (αν και μεγάλες) έγιναν σε περίοδο ραγδαίας ανάπτυξης του διεθνούς εμπορίου και ποτέ σε περίοδο συρρίκνωσης του εγχώριου ΑΕΠ και αναιμικής ανάπτυξης εκτός των τειχών. Να το πω απλά: Αν οι περικοπές που έκαναν οι κυβερνήσεις της Σουηδίας και του Καναδά είχαν γίνει σε περίοδο σαν την σημερινή (με το ΑΕΠ των χωρών αυτών να μειώνεται όσο μειώνεται σήμερα το δικό μας) και σε διεθνές περιβάλλον ύφεσης και αβεβαιότητας, τα ελλείμματά τους θα είχαν αυξηθεί. Ο λόγος που μειώθηκαν ήταν ότι ο ιδιωτικός τους τομέας (και ιδίως ο εξαγωγικός) εκμεταλλεύτηκαν την ανοδική τάση της οικονομίας και έτσι αναπλήρωσαν το κενό συνολικής ζήτησης που δημιούργησαν οι περικοπές κρατικών εξόδων.

Θα μπορούσε να είναι η Ελλάδα του 2010 η εξαίρεση; Δεν το αποκλείω. Όμως όχι για τους λόγους που έχουμε ακούσει ως τώρα. Ακούσαμε να λέγεται ότι "υπάρχει πολύ λίπος που μπορεί να χαθεί χωρίς σημαντικές απώλειες". Το ότι υπάρχει πράγματι "λίπος" πολύ δεν το αμφισβητεί κανείς. Αν όμως ακόμα και αυτό το απεχθές λίπος αφαιρεθεί σε περίοδο ύφεσης, θα συνεισφέρει στην μεγέθυνση της... ύφεσης. Μπορεί για λόγους ισονομίας, ηθικής, δεοντολογίας κλπ να πρέπει να το αφαιρέσουμε με χειρουργική ακρίβεια όμως δεν πρέπει να έχουμε αυταπάτες: Η αφαίρεσή του δεν θα αυξήσει την οικονομική δραστηριότητα την ώρα που η οικονομική δραστηριότητα φθίνει.

Ακούσαμε ακόμα να λέγεται ότι "η αύξηση της ανταγωνιστικότητας που θα επιφέρει το άνοιγμα των επαγγελμάτων θα οδηγήσει σε επενδύσεις, μείωση τιμών και ανάπτυξη". Απαντώ: Δεν υπάρχει καμία ένδειξη από την διεθνή εμπειρία ότι η απορύθμιση μιας ελεγχόμενης αγοράς, ή περισσότερων, οδήγησε ποτέ στην αύξηση της ζήτησης σε περίοδο κρίσης.* Αν θέλετε να συζητήσουμε τα υπέρ και τα κατά της ρύθμισης και της απορρύθμισης των αγορών, βεβαίως και να το κάνουμε, περίπτωση προς περίπτωση (καθώς μία πολιτική που μπορεί να βελτιώνει την κατάσταση στον τομέα των συμβολαιογράφων δεν είναι αναγκαστικά η βέλτιστη πολιτική στον χώρο της ενέργειας). Αυτό όμως που σε καμία περίπτωση δεν πείθει είναι το επιχείρημα ότι η Ελλάδα θα γίνει η εξαίρεση του κανόνα μέσα από την απορρύθμιση των αγορών.

Εν απουσία πειστικών λόγων για τους οποίους η ελληνική κυβέρνηση θα πετύχει το ακατόρθωτο (καταφέρνοντας να μειώσει τα ελλείμματα σε βάθος χρόνου μέσω μιας επιθετικής περιοριστικής πολιτικής εν καιρώ κρίσης) η μόνη λογική πρόβλεψη είναι ότι, όσο πιο αυστηρά και "σωστά" εφαρμόζεται το Μνημόνιο στο τομέα των κρατικών δαπανών (εξόδων), τόσο τα φορολογικά έσοδα του κράτους θα υστερούν σε σχέση με τις προβλέψεις του Μνημονίου.

Πρόσφατα εμφανίστηκαν και νέα στοιχεία από τις ΗΠΑ που ενισχύουν αυτό το συμπέρασμα. Αφορούν τις εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία, από την ανάπτυξη της οποίας θα εξαρτηθούν σε πολύ μεγάλο βαθμό οι δικές μας τύχες. Σας θυμίζω ότι οι "προβλέψεις" του Μνημονίου και της ελληνικής κυβέρνησης για την ελληνική οικονομία βασίζονται (όπως όλες οι προβλέψεις) σε συγκεκριμένες παραδοχές για το διεθνές περιβάλλον. Μία βασική παραδοχή τους είναι ότι η διεθνής ζήτηση θα αυξηθεί το 2010 σε σχέση με το 2009 και το 2011 ακόμα περισσότερο σε σχέση με το 2010. Όσο για το 2012, το Πρόγραμμα προβλέπει θεαματική παγκόσμια ανάπτυξη. Αν και δεν το αναφέρει ρητά, ο αναγνώστης του Μνημονίου καταλαβαίνει από τα συμφραζόμενα ότι μία αποτυχία της διεθνούς ζήτησης να αυξηθεί την περίοδο 2010-2012 θα ανέτρεπε το όλο Πρόγραμμα για την Ελλάδα. Δυστυχώς, τα μαντάτα δεν είναι καλά ούτε για τον Kόσμο ούτε για το Μνημόνιο.

Δεδομένου ότι η διεθνής οικονομία δεν πρόκειται να μπει στον δρόμο της επιθυμητής ανάπτυξης αν δεν συνέλθει η Αμερικανική αγορά εργασίας, όλα τα μάτια πρέπει να είναι στραμμένα στην άλλη μεριά του Ατλαντικού. Το παρακάτω διάγραμμα δείχνει ότι η βασική παραδοχή του Μνημονίου, ότι δηλαδή η κρίση μας ακολουθεί την ίδια λίγο-πολύ πορεία που ακολούθησαν προηγούμενες κρίσεις, βρίσκεται κυριολεκτικά στον αέρα. Οι καμπύλες που βλέπετε λένε μια απλή ιστορία. Κάθε μία αφορά μια διαφορετική οικονομική κρίση και είναι τοποθετημένες η μία πάνω στην άλλη έτσι ώστε να μπορείτε να διακρίνετε πόσο βαθειά ήταν η κάθε κρίση και πόσο γρήγορα συνήλθε η Αμερικανική αγορά εργασίας από την συγκεκριμένη κρίση.



Ας πάρουμε την μπλε καμπύλη που αφορά την κρίση του 1974, ακριβώς μετά την πρώτη πετρελαϊκή κρίση. Όπως βλέπετε, η κρίση αυτή "απορροφήθηκε" από τον Αμερικανικό καπιταλισμό μέσα σε 14 περίπου μήνες. Αντίθετα, η κρίση του 1981 (μωβ καμπύλη) ήταν βαθύτερη και χρειάστηκε 28 μήνες για να "απορροφηθεί". Του 1990 (μαύρη καμπύλη) ήταν πιο βραδυφλεγής αλλά και πιο ήπια. Τέλος, η κρίση της λεγόμενης "Νέας Οικονομίας" του 2001 (καφέ καμπύλη) ήταν λιγότερο ήπια και περισσότερο επίμονη. Όμως, τώρα ρίξτε μια ματιά στην κόκκινη καμπύλη, στην δική μας κρίση: Εντυπωσιάζει όχι μόνο το βάθος της και η επιμονή της αλλά και το γεγονός ότι τους τελευταίους μήνες πήρε και πάλι την κατιούσα.

Είναι εύκολο να δείξει κανείς ότι το Πρόγραμμα της τρόικας για την Ελλάδα στηρίζεται στην πρόβλεψη ότι η κόκκινη αυτή γραμμή έπρεπε να έχει αρχίσει να ανεβαίνει έντονα και αποφασιστικά από τον 18ο μήνα και σήμερα να έχει φτάσει στο -2% (από το -5,7% που βρίσκεται τώρα). Με άλλα λόγια, το σκηνικό έχει αλλάξει και οι προβλέψεις στις οποίες βασίζεται το Μνημόνιο έχουν ανατραπεί εκ των πραγμάτων.

Ερώτημα: Οι κύριοι και οι κυρίες της τρόικας τα γνωρίζουν αυτά; Γνωρίζουν τι ποιούν όταν έρχονται στην Αθήνα να επιβάλουν τις πολιτικές τους; Αν τα γνωρίζουν, θα περίμενε κανείς να μας δώσουν ένα αναθεωρημένο Μνημόνιο, με αναθεωρημένα στοιχεία, νέες προβλέψεις και νέες προτάσεις για το πως θα καταφέρουμε να αποπληρώσουμε τα δάνειά μας σε αυτήν και στους υπόλοιπους δανειστές μας. Γιατί δεν το κάνουν, αλλά αντίθετα πορεύονται λές και όλα τα αρχικά τους στοιχεία έχουν επιβεβαιωθεί;

Τρεις εναλλακτικές απαντήσεις μπορώ να σκεφτώ. Η πρώτη είναι ότι δεν γνωρίζουν τι ποιούν και λόγω ενός κολλήματος με τα αρχικά τους στοιχεία και προβλέψεις εμμένουν στις ίδιες πολιτικές. Η δεύτερη είναι ότι εκείνοι γνωρίζουν ακριβώς τι ποιούν και ότι εγώ δεν ξέρω τι μου γίνεται. Η τρίτη είναι ότι γνωρίζουν ακριβώς αυτά που λέω, καταλαβαίνουν ότι το Πρόγραμμα δεν "βγαίνει" με τις ακολουθούμενες πολιτικές, ξέρουν καλά ότι το χρέος μας θα αναδιαρθρωθεί σε ένα-δύο χρόνια (ανάλογα με το πότε θα τους συμφέρει η σχετική ανακοίνωση), έχουν ήδη σχεδιάσει τον τρόπο με τον οποίο οι Γερμανικές και Γαλλικές τράπεζες θα αποζημιωθούν, και χρησιμοποιούν την περίοδο αυτή για να εξυπηρετήσουν άλλους σκοπούς - σκοπούς που δεν αναφέρονται στο Μνημόνιο και έχουν να κάνουν με την αναδιανομή της ελληνικής πίτας μεταξύ μεγάλων (γερμανικών αλλά και γαλλικών) εταιρειών (ιδίως στον χώρο της ενέργειας).

Επειδή την πρώτη εναλλακτική απάντηση την απορρίπτω άνευ σχολίου, μένω με τις υπόλοιπες δύο και εύχομαι να ισχύει η δεύτερη: να μην ξέρω τι μου γίνεται. Πολύ φοβάμαι όμως ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει και ότι εκείνοι γνωρίζουν πολύ καλά τι ποιούν.

(*) Υπάρχει μία τέτοια περίπτωση μόνο, η οποία όμως δεν μας αφορά: Η απορρύθμιση των χρηματαγορών στο Λονδίνο το 1983. Μια απορρύθμιση που πέτυχε να αυξήσει την επίσημη ανάπτυξη στην βάση της "άνθησης" του χρηματοπιστωτικού τομέα. Όταν βέβαια ο τομέας αυτός κατέρρευσε το 2008, επέστρεψε την Βρετανία στην μέγγενη των τεράστιων ελλειμμάτων. Αλλά αυτή είναι μια άλλη συζήτηση που δεν αφορά την δική μας, σημερινή, κατάσταση.

Πηγή: http://www.protagon.gr 

___________________________________________________
* Ο Γιάνης Βαρουφάκης είναι καθηγητής πολιτικής οικονομίας