Βολιβία 2014 - Όταν ο σοσιαλισμός πάει περίπατο (με την παιδική εργασία)

Βολιβία 2014

Όταν ο σοσιαλισμός πάει περίπατο (με την παιδική εργασία)

του Κωστή Μαργιόλη

Φαντάζομαι κάποια 10χρονια παιδιά στη Βραζιλία, μετανάστες από τη Βολιβία, να δουλεύουν τον τελευταίο μήνα νυχθημερόν σε κάποια βιοτεχνία ενδυμάτων για να προλάβουν τη ζήτηση σε αθλητικά είδη. Η Βραζιλία μπορεί να μη βρίσκεται καν στην τρίτη θέση κατάταξης του Μουντιάλ, αλλά δεν θα είναι λίγοι αυτοί που θα τρέξουν να πάρουν έστω και την τελευταία στιγμή μια «μη επίσημη» φανέλα της αγαπημένης τους εθνικής ομάδας, να τη φορέσουν τιμητικά στον τελικό. Η υπόθεση δεν είναι αβάσιμη. Το 2011 είχε εντοπιστεί παράνομο κλωστοϋφαντουργείο στο Σάο Πάουλο, το οποίο απασχολούσε ανήλικους από τη Βολιβία και το Περού. Την περασμένη χρονιά, οι αρχές της Αργεντινής ανακάλυψαν τρεις βιοτεχνίες (υπεργολάβους της ισπανικής Zara) στις οποίες δούλευαν δεκάδες παιδιά, κυρίως μετανάστες από τη Βολιβία. Όμως η παιδική εργασία δεν είναι πια παράνομη στη χώρα του Εβο Μοράλες.

Στις 2 Ιουλίου εγκρίθηκε από το Κοινοβούλιο της Βολιβίας ο νέος κώδικας εργασίας παιδιών και εφήβων ο οποίος θα ισχύσει από τον ερχόμενο Αύγουστο και ορίζει ότι επιτρέπεται, υπό προϋποθέσεις, η εργασία ανηλίκων ηλικίας ακόμα και 10 ετών.

Το κείμενο αναφέρει επί λέξει: «Κατ’εξαίρεση, οι υπηρεσίες θα μπορούν να επιτρέπουν σε παιδιά και ανήλικους ηλικίας 10-14 ετών να αυτοαπασχολούνται καθώς και σε εφήβους 12-14 ετών να εργάζονται για λογαριασμό τρίτου προσώπου, υπό την προϋπόθεση ότι αυτή η δραστηριότητα δεν θα βλάπτει το δικαίωμά τους στην εκπαίδευση και ότι δεν θα είναι επικίνδυνη».

Ο Βολιβιανός πρόεδρος Μοράλες είχε προαναγγείλει από τα τέλη του 2013 αυτή τη «διορθωτική παρέμβαση» στο Σύνταγμα υπερασπιζόμενος ανοικτά την παιδική εργασία ως στοιχείο της τοπικής κουλτούρας, αλλά και ως παράγοντα «που κάνει τα παιδιά να γίνονται περισσότερο υπεύθυνα στην κοινωνική τους ζωή». Ο ίδιος άλλωστε θυμίζει με κάθε ευκαιρία ότι μεγάλωσε σε αυτές ακριβώς τις συνθήκες, εγκαταλείποντας το σχολείο από μικρός για να ασχοληθεί σε διάφορες μικροδουλειές που του εξασφάλιζαν τα προς το ζην.

Το Σύνταγμα που εγκρίθηκε τον Ιανουάριο του 2009 (στη διάρκεια της πρώτης θητείας του Μοράλες στην προεδρία) απαγορεύει την εκμετάλλευση και την καταναγκαστική εργασία παιδιών κάτω των 14 ετών, όχι όμως και την «εθελοντική αμειβόμενη εργασία» ανηλίκων. Ήδη η τελική διατύπωση εκείνου του άρθρου 61, ήταν το αποτέλεσμα πιέσεων που είχαν ασκηθεί από το νεοπαγές τότε συνδικάτο ανήλικων εργαζομένων, Unatsbo, καθώς η αρχική αναφορά απαγόρευε ρητά «οποιαδήποτε παιδική εργασία». Έκτοτε το ίδιο συνδικάτο έχει διεκδικήσει τη θεσμοθέτηση της εργασίας ανηλίκων ως μέτρο υπεράσπισης των παιδιών που βρίσκονται με ή χωρίς τη θέλησή τους στην αγορά εργασίας. 

Παράλληλα, η Βολιβία δέχεται πιέσεις από μη κυβερνητικές και διεθνείς οργανώσεις, όπως το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και τη Unicef, προκειμένου να θέσει τέρμα στην «εκμετάλλευση της φτώχειας ανήλικων και εφήβων» καθώς η χώρα έχει υπογράψει από το 1997 τη σύμβαση του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας για τον περιορισμό της εργασίας ανηλίκων.

Ας δούμε όμως από κάποια απόσταση και μακριά από τις προκαταλήψεις πώς έχει η κατάσταση.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, ο αριθμός των ανηλίκων που εργάζονται ανέρχεται σε 850.000 άτομα ηλικίας 7-15 ετών, εκ των οποίων οι 120.000 δουλεύουν στον κλάδο των εξορύξεων. Το υπουργείο Εργασίας έχει παραδεχτεί ότι το 87% των παιδιών εργάζεται σε εξαιρετικά αντίξοες ή επικίνδυνες συνθήκες σε αγροτικές εργασίες ή στη διαδικασία παραγωγής κάρβουνου. Συνολικά ένα στα τρία παιδιά της Βολιβίας απασχολείται σε κάποιου είδους εργασία. 

Βέβαια, η δυτική ματιά στις «αναπτυσσόμενες» οικονομίες της Νότιας Αμερικής και της Ασίας  ικανοποιείται με την ιδέα ότι τα παιδιά αποτελούν θύματα εκμετάλλευσης από πολυεθνικές ή μεγαλογαιοκτήμονες. Η αλήθεια είναι ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών δεν δουλεύουν σε μεγάλα εργοστάσια ή σε μικρές βιοτεχνίες αλλά απασχολούνται από τις οικογένειές τους σε αγροτικές καλλιέργειες ή σε ευκαιριακές δουλειές του δρόμου.

Από την άλλη πλευρά, η συνδικαλιστική δραστηριότητα των παιδιών (κάτι που δεν αποτελεί βολιβιανή εξαίρεση καθώς υπάρχουν αντίστοιχα συνδικάτα σε άλλες οκτώ χώρες της Ν. Αμερικής) αποτελεί πράγματι μοχλό πίεσης προς τις επιχειρήσεις και τα τραστ, που έχει συχνά θετικά αποτελέσματα για τα δικαιώματα των ανήλικων εργαζομένων. 

Τέτοια περίπτωση είναι η περσινή απειλή απεργίας διαρκείας των ανηλίκων εφημεριδοπωλών που είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του μεροκάματου. Άλλωστε το συγκεκριμένο συνδικάτο δέχεται στους κόλπους του μόνο παιδιά που συνεχίζουν να παρακολουθούν τα σχολικά μαθήματα ενώ τα στοιχεία δείχνουν ότι η πλειονότητα των εργαζόμενων ανηλίκων απασχολείται για λίγες ώρες την ημέρα μετά το σχολείο.

Όλα αυτά βέβαια καθόλου δεν ωραιοποιούν μια συνθήκη που από μόνη της φέρει χαρακτηριστικά εκμετάλλευσης, ανεξάρτητα από το ύψος της αμοιβής, το είδος της εργασίας και τις συνθήκες ή το καθεστώς απασχόλησης των ανηλίκων. Οι επτάχρονοι και δεκάχρονοι Βολιβιανοί δουλεύουν επειδή είναι φτηνοί και εύκολα εκμεταλλεύσιμοι εργαζόμενοι.  Όχι λόγω κουλτούρας, ή απλώς επειδή έτσι έχουν μάθει από τους γονείς τους. Κι όσο υπάρχουν παιδιά που πουλάνε τσιγάρα μετά το σχολείο, άλλο τόσο υπάρχουν εκείνα που δουλεύουν 10 ώρες σε υπαίθρια εργαστήρια παραγωγής τούβλων, σε φυτείες ζαχαροκάλαμων και σε στοές ορυχείων κερδίζοντας το μισό ή το ένα τρίτο της αμοιβής των ενηλίκων συναδέλφων τους. 

Η παιδική εργασία είναι, πράγματι, ο μόνος τρόπος για χιλιάδες οικογένειες να εξασφαλίσουν την αναγκαία αύξηση των εισοδημάτων τους προκειμένου να ζήσουν. Τα παιδιά αναγκάζονται να δουλέψουν επειδή προέρχονται από φτωχές οικογένειες (ή ακόμα χειρότερα, επειδή είναι ορφανά), αλλά η δουλειά τους αποτελεί αντικείμενο εκμετάλλευσης την ίδια ώρα που η φτηνή εργατική τους δύναμη καθιστά λιγότερο συμφέρουσα (για τον εργοδότη) την απασχόληση ενηλίκων. Έτσι η θεσμοθέτηση της εργασίας ανηλίκων όχι μόνο δεν λύνει το πρόβλημα, αλλά δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο αναπαραγωγής της ανισότητας.

Το ζήτημα έχει ασφαλώς πολλές προεκτάσεις και δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί απλώς με την επίκληση του ανθρωπισμού ή με έναν επιφανειακό συναισθηματισμό. Κανείς δεν θέλει να βλέπει εικόνες με παιδιά να βγαίνουν κατάμαυρα από ορυχεία μετά από πολύωρη σκληρή δουλειά, ούτε ανήλικους να μαζεύουν από τα σκουπίδια ανακυκλώσιμα υλικά προκειμένου να βγάλουν το μεροκάματο. Κι είναι γεγονός ότι η φτώχεια είναι αυτή που καθιστά σε πολλές περιπτώσεις αναγκαία την εγκατάλειψη του σχολείου και την πρόωρη αναζήτηση εργασίας για εκατομμύρια παιδιά στη Βολιβία (που είναι η φτωχότερη μεταξύ των χωρών της Νότιας Αμερικής) και όχι μόνο. Σε ολόκληρο τον κόσμο ένα στα επτά παιδιά, περίπου 220 εκατομμύρια ανήλικοι 5-17 ετών, δουλεύουν είτε «από επιλογή» είτε καταναγκαστικά.

Από την άλλη πλευρά η Βολιβία ανήκει από το 2006, οπότε ανέλαβε καθήκοντα προέδρου ο Έβο Μοράλες, στο κλαμπ των κρατών που ονειρεύονται να δώσουν υπόσταση στο  ανολοκλήρωτο όραμα του Ούγκο Τσάβες για το «σοσιαλισμό του 21^ου αιώνα». 

Όμως, η οικοδόμηση μιας άλλης, πιο δίκαιης κοινωνίας δεν μπορεί να βασιστεί στη (μοιρολατρική) αποδοχή της πραγματικότητας και στη διαιώνιση εκείνων των συνθηκών που ανατροφοδοτούν την ανισότητα και την εκμετάλλευση. 

Όπως και να το κάνουμε, σοσιαλισμός και διαχείριση της δυστυχίας δεν πάνε μαζί.

πηγή: toperiodiko.gr