Το πείραμα της Μεσογείου

• 

  Το πείραμα της Μεσογείου

της Ζαΐρας Κωνσταντοπούλου  

Πώς θα σου φαινόταν αν το παιδί σου δε γνώριζε τι σημαίνει θάλασσα; Πώς θα ένιωθες αν μια μέρα ξυπνούσες και οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας που έχεις δει γινόταν πραγματικότητα; Μια ιστορία κεντημένη μέσα από σενάρια διεστραμμένης φαντασίας, η οποία μπορεί να μην έχει γίνει ακόμα ταινία ωστόσο, όπως και οι ταινίες τρόμου, έτσι και αυτή καλλιεργεί μέχρι το τέλος μια μετεωρίζουσα συνθήκη.

Ας πάρουμε τα γεγονότα από την αρχή…

[Καθώς διαβάζεις το παρακάτω κείμενο το αμερικάνικο πλοίο MV Cape Ray πιθανόν να έχει ήδη  ξεκινήσει γεμάτο χημικά προς το κέντρο της Μεσογείου, ανάμεσα στην Κρήτη, τη Λιβύη, την Ιταλία και τη Μάλτα, για να καταστρέψει το τοξικό του φορτίο]

Πώς ξεκίνησε η ιστορία;

Αν θελήσουμε να καταλάβουμε τις ψηφίδες της ιστορίας και της πολιτικής αξίζει να σταθούμε για λίγο και να παρατηρήσουμε την αρχή του νήματος το όποιο άρχισε να ξετυλίγεται το 2011, με την έναρξη του Συριακού εμφύλιου πολέμου ο οποίος έχει κοστίσει τη ζωή σε πάνω από 160.000 ανθρώπους μέχρι σήμερα.
Η ιστορία όμως για τα χημικά όπλα της Συρίας και την καταστροφή τους αρχίζει να γράφεται στα τέλη Αυγούστου του 2013, μετά την τελευταία επίθεση με χρήση χημικών αερίων (21 Αυγούστου[1]) σε Συριακό έδαφος, όταν η Γαλλία ισχυρίστηκε ότι έχει στην κατοχή της  έγγραφα τα οποία επιβεβαιώνουν τη χρήση χημικών όπλων[2]..Τότε ξεκίνησαν οι πρώτες κατηγορίες ανάμεσα στο καθεστώς Άσαντ και το αντικαθεστωτικό στρατόπεδο για το ποιος κατείχε τα χημικά όπλα και ποιος έκανε την επίθεση στα προάστια της Δαμασκού, σκοτώνοντας, σύμφωνα με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα 355 ανθρώπους και τραυματίζοντας  3.600[3]. 

Στο σημείο αυτό η Διεθνής Κοινότητα ανέλαβε δράση, οι ΉΠΑ με τον πρόεδρο Ομπάμα ζήτησαν επίσημα από το Κογκρέσο να εγκρίνει στρατιωτική δράση στη Συρία για την αποτροπή της χρήσης των χημικών όπλων από την Συριακή Κυβέρνηση. Η Γαλλία και η Μ. Βρετανία υποστήριξαν την πρακτική των ΗΠΑ απειλώντας και αυτές με στρατιωτική επέμβαση στην Συρία. Η άμεση ανταπόκριση της Ρωσίας όμως και το διπλωματικό σχέδιο της κυβέρνησης  Πούτιν άλλαξε την στρατηγική των παραπάνω δυνάμεων. 

Η “Πρόταση της Μόσχας” παρουσιάστηκε ως η ιδανική λύση, προτείνοντας την άμεση παράδοση των χημικών όπλων που διαθέτουν οι συριακές Αρχές υπό διεθνή έλεγχο. Η συριακή κυβέρνηση με τη σειρά της και ακολουθώντας την πρόταση της Ρωσίας ζήτησε να ενταχθεί στον Οργανισμό για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων (OPCW) και παράλληλα να παραδώσει τα χημικά όπλα που διαθέτει. Μετά τη σκληρή στάση της Γαλλίας, της Μ. Βρετανία και των ΗΠΑ απέναντι στην Συρία εγκρίθηκε από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ψήφισμα που απαιτούσε από τη Συρία να παραδώσει τα χημικά της όπλα με σκοπό να καταστραφούν[4].

Ποια είναι τα χημικά όπλα που θα καταστραφούν;

Μετά από μαραθώνιες συνεδριάσεις ο Οργανισμός για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων κατάρτισε ένα αρχικό λεπτομερές χρονοδιάγραμμα, με συγκεκριμένες ημερομηνίες και προσδοκώμενα αποτελέσματα για την άμεση απομάκρυνση των χημικών όπλων από την Συρία και την καταστροφή τους[5]. Οι επικίνδυνες ουσίες των συριακών χημικών όπλων υπολογίστηκαν σε περίπου 1.400 τόνους και σε αυτές ανήκουν το «αέριο μουστάρδας[6]», το νευροτοξικό «σαρίν[7]» και το οργανοσφωρικό VX(ένα λίτρο του οποίου αρκεί για να σκοτώσει 100.000 ανθρώπους)[8]. Το χρονοδιάγραμμα προέβλεπε πως τα συγκεκριμένα τοξικά αέρια θα πρέπει να μεταφερθούν από 12 διαφορετικά σημεία της Συρίας μέσα σε εμπόλεμες ζώνες και μετά να μεταφερθούν εκτός Συρίας μέχρι τα τέλη Απριλίου και να ξεκινήσουν να καταστρέφονται μέχρι το τέλος του 2014.

Πού θα καταστραφούν τα όπλα;

Οι χώρες που πρωτοστάτησαν για την καταστροφή των χημικών όπλων της Συρίας και οι οποίες παράγουν οι ίδιες χημικά όπλα, όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Γαλλία και η Αγγλία, αρνήθηκαν να αναλάβουν την καταστροφή των τοξικών στις χώρες τους, παρά το γεγονός πως η διεθνής νομοθεσία απαγορεύει την μετακίνηση των χημικών όπλων από την χώρα που τα κατέχει, και προβλέπει την καταστροφή τους μόνο στο έδαφος της χώρας αυτής ή της χώρας που τα παράγει[9]. 

Βέλγιο και Νορβηγία επίσης αρνήθηκαν να καταστραφούν τα χημικά όπλα στο έδαφος τους και επόμενος σταθμός ήταν η Αλβανία. Η κυβέρνηση των Τιράνων είχε δεχτεί αρχικά την αμερικάνικη πρόταση. Οι μαζικές αντιδράσεις ωστόσο του λαού της Αλβανίας είχαν ως αποτέλεσμα την ανατροπή των σχεδίων των Μεγάλων Δυνάμεων, υπενθυμίζοντας σε Κυβέρνηση και Διεθνή κοινότητα το τραγικό δυστύχημα που είχε γίνει το 2008 σε εργοτάξιο αποσυναρμολόγησης όπλων με 26 νεκρούς. Η επίσημη δικαιολογία παρόλα αυτά ήταν η “έλλειψη υποδομών”[10].

Τότε γεννήθηκε η Μεγάλη Ιδέα. Η ιδέα που προτάθηκε και ισχύει μέχρι και σήμερα για την καταστροφή των χημικών ήταν να συγκεντρωθούν τα τοξικά στο λιμάνι της Λαττάκειας στη Συρία, από εκεί να μεταφερθούν με δύο φορτηγά πλοία, το δανέζικο ArkFututraκαι το νορβηγικό TAIKO στο λιμάνι της GioiaTauro, στην Ιταλία. Στην συνέχεια, τα χημικά θα φορτωθούν στο αμερικάνικο πλοίο MV Cape Ray, το οποίο θα κατευθυνθεί στα διεθνή ύδατα, σε  άγνωστη τοποθεσία μεταξύ Ελλάδας, Ιταλίας, Μάλτας και Λιβύης, όπου ειδικοί από το Edgewood Chemical & Biological Center, το σημαντικότερο κέντρο ερευνών του στρατού των ΗΠΑ για βιολογικά και χημικά όπλα, θα καταστρέψουν το δηλητηριώδες φορτίο του με τη μέθοδο της υδρόλυσης, μέσα σε 60 μέρες[11]. Η μέθοδος της υδρόλυσης θεωρείται μέχρι σήμερα η καλύτερη μέθοδος για την καταστροφή χημικών όπλων. 

Η μόνη υποσημείωση είναι ότι η συγκεκριμένη μέθοδος δεν έχει ξαναγίνει ποτέ εν πλω[12].

Σήμερα, τα δύο εμπορικά πλοία βρίσκονται στο λιμάνι της Ιταλίας GioiaTauroκαι μεταφορτώνουν εν πλω το τοξικό τους υλικό, στο MV Cape Ray, καθώς μετά από κινητοποιήσεις των κατοίκων απαγορεύτηκε η μεταφορά των χημικών όπλων να πραγματοποιηθεί στη στεριά.

Η ειδική συντονίστρια του ΟΗΕ για τα χημικά όπλα της Συρίας SigridKaag[13] δήλωσε: Όλα τα χημικά προτεραιότητας θα καταστραφούν στη θάλασσα της Μεσογείου, στο Αμερικανικό πλοίο MV Cape Ray. Τα λιγότερο επικίνδυνα θα καταστραφούν από εταιρίες και χώρες που προθυμοποιήθηκαν να τα αναλάβουν, όπως στην περίπτωση της Γερμανίας, στην πόλη Munster[14].

Στο σημείο αυτό γεννιούνται ερωτήματα που αντί να δίνουν απαντήσεις προκαλούν ερωτήσεις, κεντημένες μέσα από διατυπώσεις συμφερόντων. Ο ευρωβουλευτής Κρίτων Αρσένης  ένας από τους Έλληνες πολιτικούς που ασχολούνται με το ζήτημα και o οποίος έχει κάνει πολλαπλές παρεμβάσεις στο Ευρωκοινοβούλιο και στον ΟΗΕ, δήλωσε: “Αν δε διαβάζαμε το δημοσίευμα του BBC[15] δε θα μαθαίναμε τίποτα για την τοποθεσία των χημικών στην μεσόγειο, καθώς  ο υφυπουργός Εξωτερικών δήλωνε ότι δε γνώριζε τίποτα για τον τόπο και το χρόνο της καταστροφής. Παρόλα αυτά διαπιστώνουμε ότι θα γίνει ανοιχτά της Κρήτης και ότι ήδη το δανέζικο πλοίο ArkFutura μετέφερε στα τέλη Δεκέμβρη ένα ποσοστό των χημικών από το λιμάνι της Λαττάκειας στη Νότια Ιταλία . Από τότε το πλοίο έχει κλείσει το σύστημα εντοπισμού θέσης (AIS) – προφανώς για λόγους ασφαλείας”[16].

Από την άλλη το υπουργείο Εξωτερικών και συγκεκριμένα ο υπουργός Ευ. Βενιζέλος, χειρίζεται το θέμα από μια ανησυχητική απόσταση υποστηρίζοντας ότι η Ελλάδα ήταν η μόνη χώρα της Μεσογείου η οποία αντέδρασε και ότι δεν μπορεί να υπάρξει αποτροπή της επιλογής της Μεσογείου καθώς, σύμφωνα με τον OPCW, οι καιρικές συνθήκες της Μεσογείου είναι καταλληλότερες από αυτές του Ατλαντικού. Σύμφωνα ωστόσο με τον Βαγγέλη Πισσία, καθηγητή στο ΤΕΙ Αθηνών και υπεύθυνο εργαστηρίου Διαχείρισης Υδατικών Πόρων, η απλουστευτική σκέψη ότι τα κύματα του ατλαντικού είναι μεγαλύτερα δεν αποτελεί σταθερό επιχείρημα, διότι την ίδια στιγμή η μικρότερη απόσταση μεταξύ των κορυφών των κυμάτων της μεσογείου είναι πιθανό να δημιουργεί μεγαλύτερα προβλήματα σταθερότητας κατά την εν πλω υδρόλυση. 

Όπως αναφέρει και ο βιολόγος Κώστας Ζαχαριάδης, οι συνέπειες σε περίπτωση αστοχίας σε μια κλειστή θάλασσα όπως της Μεσογείου είναι μεγαλύτερες από ότι στην περίπτωση του Ατλαντικού.

Επαναπροσδιορίζοντας την στάση της ελληνικής Κυβέρνησης  αξίζει να σταθούμε στο γεγονός ότι ουδέποτε το υπουργείο Εξωτερικών αναφέρθηκε στα επιχειρήματα κατά της υδρόλυσης που έθεσε στον Οργανισμό για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων, καθώς επίσης δεν έχουμε διαβάσει μέχρι σήμερα σε κανένα μέσο, ούτε τα πανεπιστήμια έχουν λάβει, την επιστημονική προσέγγιση και τη μεθοδολογία για την υδρόλυση εν πλω.

Την ίδια στιγμή, καμία προθεσμία δεν έχει τηρηθεί. Όπως σημειώνει και ο David Blair της Telegraph , “δίχως ίχνος αμφιβολίας η προθεσμία της 30ης Ιουνίου για την καταστροφή των χημικών της Συρίας δε μπορεί να τηρηθεί”. Αν υπολογίσουμε ότι 80 τόνοι έχουν μεταφερθεί στο λιμάνι της Ιταλίας μοιάζει εξαιρετικά δύσκολο να μεταφερθούν οι υπόλοιπες ποσότητες μέχρι και τις 30 Ιουνίου. «Εάν συνεχίσουμε στο ρυθμό που πηγαίνουμε σήμερα, τότε θα έχουμε μεταφέρει όλα τα υλικά μέχρι τον Δεκέμβρη ή τον Γενάρη του επόμενου έτους», είπε ο Διοικητής των Βρετανικών δυνάμεων ενάντια στα χημικά και βιολογικά όπλα, De Bretton – Gordon[17].

Ο OlivierLepick από το Ίδρυμα Στρατηγικών Ερευνών στο Παρίσι χαρακτηρίζει, μιλώντας στη γαλλική εφημερίδα LeMonde, “προϊόν φαντασίας” το χρονοδιάγραμμα για την καταστροφή των χημικών όπλων της Συρίας. “Σε κατάσταση ειρήνης θα χρειάζονταν αρκετά χρόνια” σημειώνει.

Ίσως, τελικά, να μην υπήρχε εξαρχής κάποιο ολοκληρωμένο σχέδιο από τον Οργανισμό για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων. Το CNN στις 10 Οκτωβρίου του 2013 σημείωνε ότι για την ασφαλή καταστροφή 3.100 τόνων χημικών όπλων που έχουν στην κατοχή τους οι ΗΠΑ θα χρειαστούν πλέον των δέκα ετών[18]. Πώς γίνεται τότε τα χημικά της Συρίας που αγγίζουν τους 1.400 τόνους να καταστραφούν στην διάρκεια δύο μηνών, μέσα στην θάλασσα;

Στα πολλά ερωτήματα σχετικά με τον χώρο και τον χρόνο που έχει επιλεχθεί έρχεται να προστεθεί ίσως το μεγαλύτερο ερώτημα όλων, αναφορικά με τη μέθοδο που θα χρησιμοποιηθεί, αυτή της εν πλω υδρόλυσης. Η υδρόλυση είναι μια μέθοδος που έχει χρησιμοποιηθεί έως σήμερα μόνο στην στεριά και η οποία υπολογίζεται πως μπορεί να έχει 99.9% επιτυχία στη θάλασσα, εφόσον τα χημικά διατηρούν την αρχική τους σύσταση και υπό κανονικές συνθήκες[19].

“Το σχεδόν όμως στην στατιστική, δηλαδή η περίπτωση του 99.9% επιτυχία, είναι ολέθριο (riskanalysis)” όπως ανέφερε ο Βαγγέλης Πισσίας. “Ένα αεροπλάνο δεν πετά αν έχει 99.9% πιθανότητα να μην παρουσιάσει κάποιο πρόβλημα. Σκεφτείτε για κάθε 1000 αεροπλάνα που πετούσαν το ένα να έπεφτε”.

Σύμφωνα με τον Raymond Zilinskas, διευθυντή του τομέα χημικού και βιολογικού πολέμου του στρατού των ΗΠΑ και επιθεωρητή χημικών όπλων των Ηνωμένων Εθνών στο ΙΡΑΚ το 1994, “η υδρόλυση μπορεί να μην πετύχει αν υπάρχουν προσμίξεις στα χημικά, κάτι που δεν γνωρίζουμε, καθώς επίσης δεν υπάρχει ούτε εκτίμηση κινδύνου, ούτε μελέτη ανθρωπογενών/περιβαλλοντικών επιπτώσεων αν υπάρξει κάποιο ατύχημα. Δεν υπάρχει, με άλλα λόγια, εκτίμηση περιβαλλοντικού κινδύνου, δεν υπάρχει προηγούμενο, όλοι κάνουμε εικασίες” συμπληρώνει[20].

Πότε όμως ένα πρόγραμμα γίνεται επιστημονικά δεκτό και πότε απορρίπτεται; Ο Βαγγέλης Πισσίας αναφέρει πως “κατά την κατάθεση κάθε επιστημονικού προγράμματος λαμβάνεται υπόψη και η ανάλυση cost/benefit (κόστος/κέρδος). Όταν το κόστος υπερβαίνει το κέρδος κανένα πρόγραμμα δε προχωρά. Στην περίπτωση της εν πλω υδρόλυσης φαίνεται πως υπάρχει μόνο κόστος και απολύτως κανένα κέρδος”.

Συνολικά διαπιστώνεται ότι δεν υπάρχει επιστημονική μεθοδολογία, ούτε γνωρίζουμε με ποια κριτήρια καταρτίστηκε το πρόγραμμα που παρουσιάζεται. Το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι καμία χώρα έως σήμερα δεν δέχτηκε, ακόμα και επ’ αμοιβή, να καταστρέψει τα χημικά όπλα στο έδαφος της, επιλέγοντας εν τέλει ο Οργανισμός Απαγόρευσης Χημικών Όπλων έναν χώρο ανάμεσα σε χώρες με αδύναμες κυβερνήσεις.

Τι μέλλει γενέσθαι;

Άπαξ και τα χημικά όπλα έχουν απομακρυνθεί από τη Συρία δεν φαίνεται να συντρέχει λόγος γρήγορης καταστροφής τους. Ωστόσο οι κυβερνήσεις και τα οικονομικά συμφέροντα επιμένουν η διαδικασία να πραγματοποιηθεί στον συγκεκριμένο χώρο και την συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Τα ΜΜΕ τηρούν σιγή ιχθύος, με εξαίρεση κάποια τοπικά μέσα της Κρήτης, καλλιεργώντας κλίμα ασάφειας και εντείνοντας την ανησυχία του κόσμου. Τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή, αντικειμενικά ουδείς γνωρίζει.

“Όλα κρίνονται με οικονομικούς όρους και βάσει συμφερόντων. Οι χώρες πλέον γίνονται χώροι και οι αδύναμες κυβερνήσεις δεν στέκονται εμπόδιο στα οικονομικά συμφέροντα. Σήμερα είναι τα χημικά της Συρίας, αύριο οι γεωτρήσεις άντλησης πετρελαίου” αναφέρει ο Βαγγέλης Πισσίας. “Η αλληλεγγύη των κινημάτων και η αλληλοενημέρωση για την παύση της σιωπής είναι ο μόνος δρόμος” συμπληρώνει ο Κρίτων Αρσένης. Είναι τελικά στο δικό μας χέρι να ορίσουμε το πλαίσιο της αντίδρασης και να προχωρήσουμε εκεί που οι κυβερνήσεις υποχωρούν. Κάποιοι άνθρωποι στην Κρήτη ήδη έχουν κινητοποιηθεί, κάποιοι άλλοι στην Ιταλία και το Ιόνιο οργανώνονται προς αυτή την κατεύθυνση.

«Για το απέραντο παρελθόν της Μεσογείου, η πιο ωραία μαρτυρία είναι η μαρτυρία της ίδιας της θάλασσας. Πρέπει να το λέμε και να το ξανά λέμε. Πρέπει να την κοιτάμε και να την ξανά κοιτάμε. Βέβαια, μόνης της, δεν εξηγεί τα πάντα για το πολύπλοκο παρελθόν που δημιούργησαν οι άνθρωποι με περισσότερη ή λιγότερη λογική, ιδιοτροπία ή πλάνη».

Fernand Braudel “Οι μνήμες της Μεσογείου” Προϊστορία και Αρχαιότητα.

[1]     http://www.hrw.org/news/2013/09/10/syria-government-likely-culprit-chemical-attack

[2]     The Huffington Post: “French Intel On Syria Attack Describes ‘Massive Use Of Chemical Agents’”

http://www.huffingtonpost.com/2013/09/02/french-intel-syria-attack_n_385...

[3]     BBC “MSF-backed hospitals treated Syria ‘chemical victims’:  http://www.bbc.com/news/world-middle-east-23827950

[4]     “France to propose UN resolution on Syria chemical weapons handover” http://www.france24.com/en/breaking/20130910-france-propose-un-resolutio...?

[5]     OPCW  http://www.opcw.org/

[6]     Sulfur mustard” http://en.wikipedia.org/wiki/Sulfur_mustard. Συμπτώματα: Κνησμός, δάκρυα, κάψιμο στους πνεύμονες. Προκαλεί επώδυνες φλύκταινες σε όλο το σώμα όταν εισπνέεται, χρόνιες βλάβες στους πνεύμονες, τύφλωση, καρκίνο. Μέθοδος προστασίας: Αντιασφυξιογόνος μάσκα.

[7]     Sarin: http://en.wikipedia.org/wiki/Sarin. Συμπτώματα: Βήχας, εφίδρωση, ναυτία, αναπνευστικές δυσχέρειες. Μπορεί να προκαλέσει θάνατο από ασφυξία. Θανατηφόρος ποσότητα: 100 χιλιοστά του γραμμαρίου. Μέθοδος προστασίας: Αντιασφυξιογόνος μάσκα.

[8]     VX: http://en.wikipedia.org/wiki/VX. Συμπτώματα: Bήχας, πονοκέφαλος, εκροή σιέλου και βλέννας από τη μύτη, ναυτία. Απορροφάται μέσω του δέρματος ή της εισπνοής. Θανατηφόρος ποσότητα: 10 χιλιοστά του γραμμαρίου. Μέθοδος προστασίας: Αντιασφυξιογόνος μάσκα, προστατευτική ενδυμασία.

[9]     Watchdog says Syria has been cooperative on weapons. The New York Times. 9.10.2013

[10]   “Albanians angry with U.S. over Syrian chemical weapons” http://www.reuters.com/article/2013/11/12/us-syria-crisis-albania-idUSBR...

[11]   US ship awaits mission to neutralise Syria’s chemical weapons http://www.theguardian.com/world/2014/apr/10/syria-chemical-weapons-disp...

[12]   Η υδρόλυση είναι μια μέθοδος κατά την οποία τα τοξικά όπλα θα γίνουν λιγότερο συμπυκνωμένα σε βαθμό όπου   δεν θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως όπλα δηλαδή να σκοτώσουν άμεσα κόσμο • Μετά την υδρόλυση το τελικό υγρό παραμένει τοξικό και διαβρωτικό αλλά όχι σε βαθμό που να σκοτώνει άμεσα . • Η μέθοδος βασίζεται σε χρήση ζεστού νερού με πίεση σε συνδυασμό με χρήση διαλυτικών χημικών ουσιών όπως το χλώριο. • Το τελικό διάλυμα (μετά την υδρόλυση) θα έχει όγκο 5 έως 14 φορές μεγαλύτερο από τον αρχικό ο οποίος είναι 700  τόνοι άρα ο τελικός όγκος των χημικών μετά την υδρόλυση μπορεί να φτάσει μέχρι και 9.800 τόνους.  Chemical Biological Application and Risk Reduction Business Unit. The Field Deployable Hydrolysis System. US Army, Aug 2013, Vol 1: 8

[13]   http://www.reuters.com/article/2013/11/30/us-syria-crisis-chemicals-idUS...

[14]   “Germany agrees to help destroy Syria’s chemical weapons” http://www.bbc.com/news/world-middle-east-25664162

[15]   Syria chemical weapons removal plan  http://www.bbc.com/news/world-middle-east-25575931

[16]   http://www.shipspotting.com/gallery/photo.php?lid=1321200

[17]   Syria’s disarmament deal is coming apart. Will Obama lower the bar for success http://blogs.telegraph.co.uk/news/davidblair/100260128/syrias-disarmamen...

[18]   The United States is still getting rid of its chemical weapons http://edition.cnn.com/2013/10/11/us/u-s-chemical-weapons/

[19]   Destroying Syrian Chemicals at Sea. American Thinker. 11.1.2014

Scientists raise alarm over plan to destroy Syria’s chemical weapons at sea. Washington Times. 10.12.2013

[20]   Scientists raise alarm over plan to destroy Syria’s chemical weapons at

sea. Washington Times. 10.12.2013

πηγή: koutipandoras.gr, thecricket.gr, himika.jpg,