Ζαπατισμός και λατινοαμερικανικός κύκλος αγώνων

του Ραούλ Ζιμπέκι

Είκοσι χρόνια μετά την εξέγερση του 1994, το πρόταγμα αυτονομίας και οριζοντιότητας των Ζαπατίστας έχει φτάσει να καθορίζει έναν κύκλο αγώνων σε ολόκληρη την ήπειρο.

Τα τελευταία είκοσι χρόνια από την εξέγερση των Ζαπατίστας την 1η Ιανουαρίου 1994, τα κοινωνικά κινήματα στη Λατινική Αμερική έχουν υπερασπιστεί έναν από τους πιο έντονους και εκτεταμένους κύκλους αγώνα στον κόσμο. Από το Καρακάσο (Caracazo) του 1989, εξεγέρσεις και κινητοποιήσεις έχουν περιλάβει ολόκληρη την περιοχή, απονομιμοποιώντας το νεοφιλελεύθερο μοντέλο και αναγνωρίζοντας τους από κάτω -οργανωμένους σε κινήματα- ως κεντρικούς παράγοντες της κοινωνικής αλλαγής.

Ο ζαπατισμός ήταν μέρος αυτού του κύματος στη δεκαετία του 1990 και σύντομα έγινε μία από τις αναπόφευκτες αναφορές της αντίστασης στη Λατινική Αμερική, ακόμη και μεταξύ εκείνων που δεν συμμερίζονται τις προτάσεις και τις μορφές δράσης τους.

Είναι σχεδόν αδύνατο να γίνει μια πλήρης λίστα με το τι έχουν πραγματοποιήσει τα κινήματα σε αυτές τις δύο δεκαετίες. Μπορούμε μόνο να κάνουμε μια ανασκόπηση ορισμένων σημαντικών δράσεων: ο αγώνας των πικετέρο (piquetero) στην Αργεντινή (1997-2002), οι ιθαγενικές και λαϊκές εξεγέρσεις στον Ισημερινό, οι κινητοποιήσεις στο Περού που ανάγκασαν σε παραίτηση τον Φουχιμόρι (Fujimori), και ο Μάρτιος της Παραγουάης, το 1999, που οδήγησε τον Λίνο Οβιέδο (Lino Oviedo) στην εξορία μετά από στρατιωτικό πραξικόπημα.

Κατά την επόμενη δεκαετία είχαμε την τρομερή αντίδραση του λαού της Βενεζουέλας στο δεξιό πραξικόπημα του 2002, τους τρεις “πολέμους” της Βολιβίας μεταξύ 2000 και 2005 (ένας για το νερό και δύο για το φυσικό αέριο) που διέγραψαν τη νεοφιλελεύθερη δεξιά από τον πολιτικό χάρτη, τον εντυπωσιακό αγώνα των Ινδιάνων του Αμαζονίου στο Περού, το 2009, την αντίσταση κοινοτήτων της Γουατεμάλας στην εξόρυξη, την κομμούνα της Οαχάκα, το 2006, καθώς και την κινητοποίηση των χωρικών της Παραγουάης, το 2002, ενάντια στην ιδιωτικοποίηση.

Τα τελευταία τρία χρόνια, ένα νέο στρώμα προστέθηκε που θα μπορούσε να υποδηλώσει ένα νέο κύκλο αγώνων, συμπεριλαμβανομένων της κινητοποίησης των μαθητών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στη Χιλή, της κοινοτικής αντίστασης στα ορυχεία Κόνγκα (Conga) στο βόρειο Περού, της αυξανόμενης αντίστασης στις εξορύξεις και στη Μοσάντο (Monsanto) στην Αργεντινή, της υπεράσπισης των εδαφών των αυτοχθόνων (Territorio Indígena y Parque Nacional Isiboro Sécure) στη Βολιβία, και της αντίστασης στο φράγμα Μπέλο Μόντε (Belo Monte) στη Βραζιλία.

Το 2013 είχαμε την αγροτική απεργία στην Κολομβία η οποία συνένωσε όλους τους αγροτικούς τομείς (γεωργούς, ιθαγενείς και εργάτες ζαχαροκάλαμου) ενάντια στη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς και τις κινητοποιήσεις του Ιουνίου στη Βραζιλία ενάντια την άγρια απόσπαση εργασίας για το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2014 και τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2016 στο Ρίο ντε Τζανέιρο.

Αυτή η σειρά κινητοποιήσεων που έχουν βλαστήσει σε όλη τη Λατινική Αμερική τις τελευταίες δύο δεκαετίες δείχνει ότι τα κινήματα βάσης είναι ζωντανά σε ολόκληρη την περιοχή. Πολλά από αυτά είναι φορείς μιας νέας πολιτικής κουλτούρας και μια νέας μορφής πολιτικής οργάνωσης, οι οποίες αντανακλώνται με πολλούς τρόπους και είναι διαφορετικές από αυτό που ξέραμε τη δεκαετία του 1960 και του 1970.

Μερικά από τα κινήματα, από τους μαθητές της Χιλής και τις κοινότητες των Ζαπατίστας, έως τους Φύλακες των Λιμνών Κόνγκα (Conga), το κίνημα των οικιστών στη Βενεζουέλα και το κίνημα για ελεύθερη μετακίνηση (Movimento Livre Passe - MPT) στη Βραζιλία, εμφανίζουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά που αξίζει να σημειωθούν.

Το πρώτο είναι η μαζική και εξαιρετική συμμετοχή νέων και γυναικών. Ως ευάλωτα θύματα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, η παρουσία τους αναζωογονεί τους αντικαπιταλιστικούς αγώνες, επειδή μπορούν να συμμετάσχουν άμεσα στο κίνημα. Σε τελική ανάλυση, αυτοί είναι -όσοι δεν έχουν τίποτα να χάσουν- που δίνουν στα κινήματα αδιάλλακτο ριζοσπαστικό χαρακτήρα.

Δεύτερον, μια μοναδική πολιτική κουλτούρα κερδίζει έδαφος, την οποία οι Ζαπατίστας έχουν συνοψίσει στην έκφραση “κυβερνούμε υπακούοντας” (mandar obedeciendo). Όσοι ενδιαφέρονται για τις λίμνες στο Περού -οι διάδοχοι των αγροτικών περιπολιών (rondas campesinas)- υπακούν στις κοινότητές τους. Οι νεαροί ακτιβιστές του MPL στη Βραζιλία παίρνουν αποφάσεις με συναίνεση, προκειμένου να αποφευχθεί η παγίωση μιας πλειοψηφίας, και απορρίπτουν ρητά τα “αυτοκίνητα με μεγάφωνο” που χρησιμοποιούν οι συνδικαλιστικές γραφειοκρατίες για να ελέγξουν τις πορείες τους.

Ένα άλλο κοινό χαρακτηριστικό αυτών των κινημάτων είναι το πρόταγμα της αυτονομίας και οριζοντιότητας, λέξεις που άρχισαν να χρησιμοποιούνται μόλις πριν 20 χρόνια, αλλά οι οποίες έχουν ήδη ενσωματωθεί πλήρως στην πολιτική γλώσσα όσων συμμετέχουν σε διάφορους αγώνες. Ακτιβιστές υποστηρίζουν την αυτονομία από το κράτος και τα πολιτικά κόμματα, καθώς και την οριζοντιότητα - τη συλλογική ηγεσία του κινήματος και όχι κάποιου ατόμου. Για παράδειγμα, τα μέλη της Συντονιστικής Συνέλευσης των Μαθητών Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (ACES, τα αρχικά της στα ισπανικά) της Χιλής λειτουργούν οριζόντια, με συλλογική ηγεσία και συνέλευση.

Το τέταρτο χαρακτηριστικό είναι η υπεροχή των ροών επί των δομών. Η οργάνωση προσαρμόζεται και υπάγεται στο κίνημα˙ δεν έχει παγώσει σε μια δομή που διέπει τη συλλογικότητα με τα δικά της ξεχωριστά συμφέροντα. Οι συλλογικότητες που αγωνίζονται είναι παρόμοιες με κοινότητες αντίστασης, στις οποίες όλοι μοιράζονται παρόμοιους κινδύνους και όπου ο καταμερισμός της εργασίας ρυθμίζεται σύμφωνα με τους στόχους που η ομάδα θέτει σε κάθε δεδομένη στιγμή.

Σε αυτό το νέο επίπεδο οργάνωσης, είναι δύσκολο να διακρίνεις ποιοι είναι οι ηγέτες - όχι επειδή δεν υπάρχουν ομιλητές και εκπρόσωποι, αλλά μάλλον επειδή η διαφορά μεταξύ ηγετών και οπαδών μειώνεται καθώς η συλλογική ηγεσία των κάτω αυξάνεται. Αυτή είναι ίσως μία από τις πιο σημαντικές πτυχές της νέας πολιτικής κουλτούρας που έχει επεκταθεί κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών.

Τέλος, ο ζαπατισμός είναι μια πολιτική και ηθική αναφορά – όχι τόσο δείχνοντας μια κατεύθυνση για αυτά τα κινήματα, αλλά μάλλον χρησιμεύοντας ως ένα παράδειγμα από το οποίο αντλούν έμπνευση. Πολλαπλοί διάλογοι λαμβάνουν χώρα μεταξύ των ποικίλων κινημάτων της Λατινικής Αμερικής, όχι με το ύφος των επίσημων και δομημένων συναντήσεων, αλλά ως άμεση ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών μεταξύ των δικτύων των ακτιβιστών: ακριβώς το είδος της ανταλλαγής που χρειαζόμαστε προκειμένου να ενισχυθεί ο αγώνας μας ενάντια το σύστημα.

Μετάφραση: εργατική εφημερίδα Δράση

Πηγή του αγγλικού κειμένου: roarmag.org

Πηγή: εφημερίδα Δράση