Πλησιάζει το τέλος της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής δομής;

Ενώ η Α. Μέρκελ ετοιμάζεται να τοποθετήσει επικεφαλής του Eurogroup, τον Β. Σόιμπλε, στη θέση του αποχωρούντος τον Μάιο Ζ.-Κ. Γιουνγκέρ,  ψίθυροι αλλά και  πιο ηχηρές συζητήσεις για την υπερβολική ισχύ της Γερμανίας διαχέονται σε όλη την Ευρώπη. 

Μπορεί η Γερμανία –και άλλοι--να το ξορκίζουν, αλλά η ιστορία έχει αποδείξει ότι η υπερβολική συγκέντρωση ισχύος προκαλεί πάντα αντισυσπειρώσεις εξισορρόπησης. 

Η στρατηγική που θα ακολουθήσει η γερμανική ηγεσία γίνεται αντικείμενο αναλύσεων και πέραν του Ατλαντικού, όπως φαίνεται από την τελευταία δημοσίευση της αμερικανικής γεωπολιτικής επιθεώρησης Stratfor με τίτλο “Η κατάσταση του κόσμου: η στρατηγική της Γερμανίας”. 

Οι Γερμανοί ιθύνοντες καλύπτουν αισχυντηλά τη δύναμή τους, φοβούμενοι την ιστορία, υποστηρίζει άρθρο του Guardian ("Germany, Europe΄s reluctant Goliath, is hiding its true strength" 16/3/12), προειδοποιώντας και τους υπόλοιπους Ευρωπαίους να μην την ξεχάσουν, προκειμένου να μην καταρρεύσει αυτό το θεάρεστο δημιούργημα που λέγεται Ε.Ε, και αναπαράγοντας τον καταστατικό μύθο της: η Ευρωπαϊκή Κοινότητα δημιουργήθηκε για να κλείσει οριστικά η σελίδα των πολέμων, ενώ όλοι γνωρίζουν ότι ήταν ένα ηγεμονικό σχέδιο που άνοιξε τη σελίδα του Ψυχρού Πολέμου και πολλών τοπικών θερμών, μεταξύ των οποίων και των Βαλκανικών της δεκαετίας του 1990, των πρώτων ύστερα από πολλές δεκαετίες σε ευρωπαϊκό έδαφος. 

Τα δύο άρθρα αξίζουν για να δει κανείς τις φυγόκεντρες δυνάμεις που αρχίζουν να εκδηλώνονται και τις αντιδράσεις που προκαλούν.

"Ο απρόθυμος Γολιάθ κρύβει τη δύναμή του"

του Τζόναθαν Φρίλαντ, από το Μόναχο

Όλοι συμφωνούν: το μέλλον της Ευρώπης βρίσκεται στα χέρια της Γερμανίας. Το Βερολίνο είναι πλέον η ντε φάκτο πρωτεύουσα της Ε.Ε. , ο τόπος που λαμβάνονται οι κρίσιμες αποφάσεις. Γι΄ αυτή τη μεταβολή μιλούν στις Βρυξέλλες, στο Παρίσι και βεβαίως στην Αθήνα, στη Ρώμη και στη Μαδρίτη. Μιλούν δηλαδή παντού – εκτός από τη Γερμανία.

Οι Γερμανοί δεν αμφισβητούν τα γεγονότα. Γνωρίζουν πως είναι οι μόνοι που έχουν την οικονομική δυνατότητα να σώσουν τους Έλληνες και ότι όλοι στην Ευρωζώνη, της Γαλλίας συμπεριλαμβανομένης, έχουν χάσει την αξιολόγηση των 3 Α. Γνωρίζουν ότι έλαχε στη Γερμανία να εγγυηθεί τα 500 δισ. ευρώ του [μόνιμου] Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας που θα αντιμετωπίζει τις μελλοντικές κρίσεις χρέους, η λειτουργία του οποίου θα αρχίσει τον Ιούλιο. 

Γνωρίζουν ότι οι νέοι κανόνες, έναντι των οποίων ο Ντ. Κάμερον πρόβαλε “βέτο” τον Δεκέμβριο, αλλά δεν τους σταμάτησε, εξασφαλίζουν τον έλεγχο των προϋπολογισμών των 16 άλλων κρατών του ευρώ από το Βερολίνο.

Εάν η μοίρα είχε παίξει ένα διαφορετικό παιχνίδι, εάν ο Ν. Σαρκοζί είχε γίνει το αφεντικό της Ευρώπης, δεν θα σταματούσαμε ποτέ να ακούμε το επίτευγμά του. Εάν η Βρετανία βρισκόταν στην κορυφή και ο πρωθυπουργός της καθόριζε το πολιτικό μέλλον της ηπείρου, ο βρετανικός Τύπος θα υμνούσε τη δόξα της. 

Στη Γερμανία όμως δεν ακούγονται θριαμβολογίες. Η μεταβολή αυτή σπανίως συζητείται και ασφαλώς δεν αναπέμπονται ύμνοι. Στην Ευρώπη του 2012 η Γερμανία στέκεται σαν ένας απρόθυμος Γολιάθ.

Σε συζητήσεις με πολιτικούς, δημοσιογράφους και άλλους τούτη την εβδομάδα, ουδείς αρνήθηκε ότι έχει συντελεστεί αυτή η μεταβολή – ότι δεν ισχύει πλέον το “Μερκοζί”, η κοινή ευθύνη Γαλλίας και Γερμανίας δεν ταιριάζει πια στην τρέχουσα κατάσταση της μοναδικής γερμανικής δύναμης. Όλοι όμως συμφωνούσαν ότι αυτή ήταν μια αλλαγή που, στη Γερμανία, ελάχιστοι θα ήθελαν να διατυμπανίσουν.

Μήπως γιατί αυτή η νέα γερμανική ισχύς έχει υψηλό τίμημα, με τη μορφή των δισ. ευρώ που το Βερολίνο θα πρέπει να διοχετεύσει στην Ελλάδα;

Όχι. Ο Ντίτερ Γιάνεκεκ, ένας ανατέλλων αστέρας των Πράσινων επικεφαλής του κόμματος αυτού στη Βαυαρία, μου είπε ότι τα χρήματα προς την Ελλάδα είναι κάτι “αφηρημένο” για τους περισσότερους Γερμανούς. Το βιοτικό επίπεδο εξακολουθεί να είναι ψηλό, η ανεργία μειώνεται. 

Η Γερμανία βγήκε από την κρίση του 2008 αβρόχοις ποσί. Αυτή την εβδομάδα οι εργάτες της VW πήραν μπόνους 6.000 ευρώ ο καθένας για άλλη μια καλή χρονιά. Έτσι, οι Γερμανοί δεν έχουν πληγεί.

Εκτός αυτού, η ελληνική οικονομία δεν είναι μεγαλύτερη από αυτή του κρατιδίου της Έσσης, μιας μεσαίου μεγέθους γερμανικής επαρχίας. Όσο η κρίση δεν μεταδίδεται στην Ισπανία και πέραν αυτής, η διάσωση της Ελλάδας είναι διαχειρίσιμη. Ακόμη κι αν οι Γερμανοί απεχθάνονται τους Έλληνες, λόγω της συναίνεσης υπέρ της Ε.Ε. που ενώνει τα βασικά κόμματα, ελάχιστοι πολιτικοί μπορούν να εκμεταλλευτούν ή ακόμη και να αρθρώσουν αυτή την απέχθεια.

Συνεπώς δεν είναι το κόστος ο λόγος για τον οποίο η Γερμανία δεν μιλά για την κυριαρχία της. 

Η εξήγηση ανιχνεύεται σε μεγαλύτερο βάθος. “Οφείλεται στην ιστορία μας”, λέει ο Γιάνεκεκ. Αργότερα, μια μεγαλοεκδότρια μου είπε ότι η δύναμη κάνει “νευρικούς” τους συμπατριώτες της, ότι το μήνυμα με το οποίο είχαν μεγαλώσει είναι πως “μια ισχυρή Γερμανία είναι μια επικίνδυνη Γερμανία”. Όταν συνάντησα τον Γιόχεν Αρντς, τακτικό συντάκτη της Süddeutsche Zeitung, είπε: "Παρουσιαζόμαστε μικρότεροι από όσο είμαστε. Αυτή είναι μια γερμανική συνήθεια που τη διδαχτήκαμε στα τελευταία 50-60 χρόνια – για λόγους που όλοι γνωρίζουμε”.

Ο πόλεμος τελείωσε εδώ και 70 περίπου χρόνια, αλλά η σκιά του υπάρχει και είναι αναπόδραστη. Περπατήστε στην Marienplatz στο κέντρο του Μονάχου και θα δείτε υποκαταστήματα της Diesel, της Zara και τα πανταχού παρόντα Starbucks. Θα δείτε επίσης έναν ξεναγό να απευθύνεται σε μια ομάδα φοιτητών από όλη την Ευρώπη κρατώντας ένα βιβλίο φωτογραφιών της συγκέντρωσης στην Marienplatz, τη δεκαετία του 1920. 

Εκεί, μέσα σε κύκλο, είναι το πρόσωπο του Χίτλερ. Δίπλα, ένα κουαρτέτο παίζει τις μελωδίες των Ευρωπαίων Εβραίων, η εξαφάνιση των οποίων επιδιώχθηκε από το κίνημα που ο Χίτλερ εγκαινίασε σ΄ αυτές τις οδούς.

Αυτή η κληρονομιά διαποτίζει κάθε πλευρά της γερμανικής πολιτικής κουλτούρας. Την Κυριακή το γερμανικό Κοινοβούλιο θα εκλέξει [εξέλεξε ήδη] τον Γιόαχιμ Γκάουκ ως νέο πρόεδρο της χώρας. Ένας προηγούμενος πρόεδρος, ο Χορστ Κέλερ, παραιτήθηκε το 2010 ύστερα από δηλώσεις του που στη Γαλλία ή τη Βρετανία δεν θα είχαν προξενήσει και μεγάλη εντύπωση: είπε ότι μερικές φορές χρειάζεται στρατιωτική δύναμη για να προστατεύσει τα συμφέροντα της χώρας, υπερασπίζοντας θαλάσσιες διαδρομές και τα παρόμοια. Παράλληλα, ένας υπουργός Άμυνας, ο οποίος αργότερα παραιτήθηκε, δέχτηκε επιθέσεις γιατί αρνήθηκε να χρησιμοποιήσει τη λέξη “πόλεμος” για να περιγράψει μια γερμανική μάχη στο Αφγανιστάν.

Και τα δύο επεισόδια έδειξαν ότι στη μετά το 1945 Γερμανία υπάρχει μια ανησυχία για ό,τι θα μπορούσε να ακούγεται σαν επίθεση ή επιθυμία κυριαρχίας, για ό,τι θα μπορούσε να αποπνέει το ναζιστικό παρελθόν. Στη γερμανική πολιτική μια ουσιώδης διαίρεση το περασμένο έτος ήταν αν η Γερμανία θα έπρεπε να ψηφίσει στον ΟΗΕ ενάντια στην επέμβαση στη Λιβύη ή να απέχει (απείχε). 

Η στάση αυτή επεκτείνεται και στην προσωπική συμπεριφορά. Όταν ένα στέλεχος της Deutsche Bank σχημάτισε το V της νίκης ύστερα από μια δικαστική απόφαση ευνοϊκή, επικρίθηκε έντονα για επίδειξη αλαζονείας, επειδή συμπεριφέρθηκε σαν “απαίσιος Γερμανός”, όπως είπε ένας ειδήμων.

Ορισμένα από τα παραπάνω εκδηλώνουν απλώς φόβο τι θα σκεφθεί ο υπόλοιπος κόσμος, αλλά κάποια δείχνουν ότι η Γερμανία φοβάται τον εαυτό της – το τι είναι ικανή να κάνει. Αυτό συμβάλλει στην ανθεκτική δημοφιλία της Μέρκελ – το προσεκτικό της στιλ είναι μη απειλητικό-- και εξηγεί γιατί ο πολιτικός που επισήμανε πέρσι ότι “ξαφνικά η Ευρώπη μιλά γερμανικά” [Φόλκερ Κάουντερ κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος των Χριστιανοδημοκρατών], έσπευσε να κλείσει το στόμα του.

Ο ίδιος φόβος εξηγεί το γιατί η Γερμανία χρειάζεται την Ευρώπη. Η Ευρώπη δεν είναι μόνο εμπορικές συμφωνίες , είναι λύση σε ένα βαθύτερο πρόβλημα. Όπως μου είπε ένας παρατηρητής “μια ευρωπαϊκή ταυτότητα είναι πιο βολική από μια γερμανική ταυτότητα”, δεδομένης της αιμοσταγούς ιστορίας. 

Η μεταπολεμική Γερμανία έχει γίνει ο πρόθυμος Γκιούλιβερ της Ευρώπης , ευτυχής να είναι δεμένη με τους δεσμούς του εμπορίου και να μοιράζεται την κυριαρχία, ελπίζοντας ότι οι κανόνες της Ε.Ε. θα μπορούσαν να τη σώσουν από το σκοτεινό της εαυτό. Γι΄ αυτό και υπάρχει ανησυχία που η Βρετανία και, με διαφορετικό τρόπο, η Τουρκία απομακρύνονται από το ευρωπαϊκό σχέδιο. Η Γερμανία έχει ανάγκη να διαρκέσει το ευρωπαϊκό όνειρο.

Και υπάρχει ρίσκο αν οι γείτονες της Γερμανίας, και η Βρετανία μεταξύ αυτών, ξεχάσουν αυτή την ανάγκη των Γερμανών. Μήπως μέσα σ΄ όλη αυτή τη συζήτηση για τις διασώσεις και το δημοσιονομικό σφίξιμο, ξεχάσουν για ποιο λόγο φτιάχτηκε η ευρωπαϊκή κοινότητα και τους δαίμονες που την έκαναν αναγκαία. Αλλά η Γερμανία δεν έχει ξεχάσει. Ο Γολιάθ φοβάται ακόμη τη δύναμή του.

*****

Δεν έχει την ίδια γνώμη, όμως, το αμερικανικό Stratfor, απηχώντας ίσως τις ανησυχίες και τις αβεβαιότητες μιας Αμερικής που δεν βρίσκεται πλέον στο απόγειο της ισχύος της και εξετάζοντας το ζήτημα στη βάση μιας πιο ρεαλιστικής γεωπολιτικής προσέγγισης. “Η ιδέα μιας Γερμανίας με ανεξάρτητη εθνική στρατηγική”, γράφει ο Τζ. Φρίντμαν (12/3/12), “έρχεται σε αντίθεση με ό,τι ήθελε η Γερμανία ύστερα από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και με ό,τι ήθελε ο κόσμος από τη Γερμανία. 

Με έναν τρόπο, όλη η δομή της σύγχρονης Ευρώπης δημιουργήθηκε για να επωφεληθεί από τον οικονομικό δυναμισμό της Γερμανίας αποφεύγοντας, ταυτόχρονα, την απειλή της γερμανικής κυριαρχίας. Γράφοντας για τη γερμανική στρατηγική, προβάλλω την άποψη ότι είναι πιθανόν η βασική δομή της Δ. Ευρώπης, από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, και της Ευρώπης ως όλον, από το 1991, να πλησιάζει προς το τέλος της. 

Αν αυτό αληθεύει, τότε το ερώτημα είναι εάν θα επανεμφανιστούν τα ιστορικά πρότυπα της γερμανικής στρατηγικής ή θα προκύψει κάτι νέο. Είναι επίσης πιθανό να διατηρηθεί το παλιό μεταπολεμικό μοντέλο. Όπως και να έχει όμως, το μέλλον της γερμανικής στρατηγικής είναι το πιο σημαντικό ζήτημα για την Ευρώπη και πιθανότατα για τον κόσμο”.

Ο συγγραφέας, αφού εκθέτει τη γερμανική στρατηγική στις διάφορες ιστορικές φάσεις από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, που δοκιμάζεται λόγω της κρίσης της Ευρωζώνης, καταλήγει:

“Το βασικό πλαίσιο της Ευρώπης έχει αλλάξει από το 1991. Η Ρωσία είναι η σκιά της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά έχει γίνει μεγάλη εξαγωγική δύναμη φυσικού αερίου. Η Γερμανία εξαρτάται από αυτό το φυσικό αέριο, ακόμη κι αν αναζητεί εναλλακτικές. Η Ρωσία χρειάζεται απελπισμένα τεχνολογία που διαθέτει άφθονη η Γερμανία. Η Γερμανία δεν θέλει να φέρει στο έδαφός της μετανάστες γιατί φοβάται την αστάθεια. Ωστόσο, με τον πληθυσμό της να μειώνεται , κάτι πρέπει να κάνει. Στη Ρωσία ο πληθυσμός επίσης μειώνεται , αλλά έχει πλεόνασμα εργατών, άνεργων και υποαπασχολούμενων. 

Εάν οι εργάτες δεν πηγαίνουν στα εργοστάσια, μπορούν να πάνε τα εργοστάσια στους εργάτες. 

Εν ολίγοις, υπάρχει ουσιώδης συνέργεια ανάμεσα στη γερμανική και τη ρωσική οικονομία. Προσθέστε το ότι οι Γερμανοί πιέζονται αφόρητα από τις ΗΠΑ να εμπλακούν σε ενέργειες που δεν θα ήθελαν, ενώ οι Ρώσοι βλέπουν τους Αμερικανούς σαν απειλή για τα συμφέροντά τους, και υπάρχουν πολιτικο-στρατιωτικά συμφέροντα κοινά ανάμεσα στη Γερμανία και τη Ρωσία.

Στο ΝΑΤΟ υπάρχουν σοβαρές προστριβές. Η Ε.Ε. βρίσκεται κάτω από τρομερή πίεση και τα εθνικά συμφέροντα κυριαρχούν τώρα επί των ευρωπαϊκών. Η ικανότητα της Γερμανίας να χρησιμοποιεί την Ε.Ε. για οικονομικούς σκοπούς δεν έχει χαθεί, αλλά δεν μπορεί πλέον να βασίζεται σ΄ αυτή μακροπρόθεσμα. Συνεπώς, η Γερμανία πρέπει να μελετά μια εναλλακτική στρατηγική. Η σχέση της με τη Ρωσία αποτελεί μια τέτοια στρατηγική.

Η Γερμανία δεν είναι επιθετική δύναμη. Το θεμέλιο της τρέχουσας στρατηγικής της είναι η σχέση με τη Γαλλία, στο πλαίσιο της Ε.Ε. Η σημερινή γαλλική κυβέρνηση υπό τον Σαρκοζί είναι δεσμευμένη σ΄ αυτή τη σχέση, αλλά το γαλλικό πολιτικό σύστημα , όπως και άλλων ευρωπαϊκών χωρών, βρίσκεται υπό μεγάλη πίεση. Οι επερχόμενες εκλογές είναι αβέβαιες και οι επόμενες ακόμη λιγότερο προβλέψιμες. Η προθυμία της Γαλλίας να παραμείνει δεσμευμένη με τη Γερμανία, με την οποία διατηρεί μεγάλο εμπορικό έλλειμμα, είναι άγνωστη.

Όμως, το στρατηγικό συμφέρον της Γερμανίας δεν ταυτίζεται αναγκαία με μια σχέση με τη Γαλλία, αλλά με μια σχέση είτε με τη Γαλλία είτε με τη Ρωσία, για να αποφύγει την περικύκλωση από εχθρικές δυνάμεις. Για τη Γερμανία μια σχέση με τη Ρωσία είναι εξίσου καλή με μια σχέση με τη Γαλλία. Η ιδανική κατάσταση για τη Γερμανία θα ήταν μια φραγκο-γερμανο-ρωσική συνεννόηση. Μια τέτοια συμμαχία είχε επιχειρηθεί στο παρελθόν, αλλά η αδυναμία της ήταν ότι παρείχε τόσο μεγάλη ασφάλεια στη Γερμανία που την κατέστησε πιο δυναμική. 

Συνήθως, η Γαλλία και η Ρωσία εναντιώνονταν στη Γερμανία, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι δυνατό να υπάρξει συνέχιση της φραγκο-γερμανικής συμμαχίας ή μιας ρωσο-γαλλικής συμμαχίας. Ακόμη και η τριπλή συμμαχία είναι πιθανή.

Η τρέχουσα στρατηγική της Γερμανίας είναι να διατηρήσει την Ε.Ε. και τη σχέση της με τη Γαλλία, τραβώντας και τη Ρωσία προς την Ευρώπη. Η δυσκολία με αυτή τη στρατηγική έγκειται στο ότι οι εμπορικές πολιτικές της Γερμανίας προξενούν προβλήματα στη διαχείριση των άλλων ευρωπαϊκών χωρών , και της Γαλλίας. Εάν η Γερμανία αντιμετωπίσει μια δυσεπίλυτη κατάσταση με την Ε.Ε. η δεύτερη στρατηγική επιλογή θα μπορούσε να ήταν η τριπλή συμμαχία με μια τροποποιημένη Ε.Ε. ή ίσως εκτός δομής Ε.Ε. Εάν η Γαλλία αποφασίσει ότι έχει άλλα συμφέροντα, κάτι που αντιπροσωπεύει η ιδέα για μια μεσογειακή ένωση, τότε η γερμανο-ρωσική σχέση καθίσταται πραγματική πιθανότητα.

Μια γερμανο-ρωσική σχέση θα είχε τη δυναμική να γείρει την πλάστιγγα της ισορροπίας ισχύος στον κόσμο. Σήμερα, οι ΗΠΑ είναι η κυρίαρχη δύναμη, αλλά ο συνδυασμός της γερμανικής τεχνολογίας με τους ρωσικούς πόρους θα αποτελούσε μια πρόκληση παγκόσμιας εμβέλειας. Βεβαίως, υπάρχουν κακές μνήμες και από τις δύο πλευρές και η βαθιά εμπιστοσύνη θα ήταν δύσκολο να οικοδομηθεί. Αν και οι συμμαχίες βασίζονται στην εμπιστοσύνη, δεν είναι αναγκαίο να έχει πολύ βαθιές ρίζες αυτή η εμπιστοσύνη. Εν κατακλείδι, η στρατηγική της Γερμανίας αναπτύσσεται ακόμη εντός του παραδείγματος της Ε.Ε. 
Ωστόσο, εάν το παράδειγμα της Ε.Ε. αποδειχθεί μη υποστηρίξιμο, τότε πρέπει να βρεθούν άλλες στρατηγικές. Η ρωσο-γερμανική σχέση ήδη είναι υπαρκτή και βαθαίνει. Η Γερμανία τη βλέπει μέσα στο πλαίσιο της Ε.Ε., αλλά αν αυτή εξασθενίσει, η Ρωσία γίνεται η φυσιολογική εναλλακτική λύση για τη Γερμανία”.

Α. Αλαβάνου

Πηγή: αριστερό βήμα