Στα μισά του δρόμου ο Κορέα, Αποστολή στον Ισημερινό

του Λεωνίδα Βατικιώτη

«Εμείς τον είχαμε προειδοποιήσει τον Γιώργο Παπανδρέου έγκαιρα! Πριν ακόμη η Ελλάδα προσφύγει στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ο τότε έλληνας πρωθυπουργός σε ένα διεθνές φόρουμ είχε απευθυνθεί στον πρόεδρο Ραφαέλ Κορέα, ζητώντας την εμπειρία του για την αντιμετώπιση του δημόσιου χρέους. Έλεγε πολλά ο έλληνας πρωθυπουργός. “Κοίτα” του αντιτείνει ο Ραφαέλ Κορέα. “Υπάρχει ένα πράγμα που δεν πρέπει να κάνεις κι ένα μόνο που πρέπει να κάνεις αν θες να μην το πληρώσεις. Αυτό που δεν πρέπει να κάνεις είναι να απευθυνθείς στο ΔΝΤ. Κι αυτό που πρέπει να κάνεις είναι να συστήσεις επιτροπή λογιστικού ελέγχου”. Στη συνέχεια ο Παπανδρέου έκανε τα ακριβώς αντίθετα…». Τάδε έφη ο υπουργός Εξωτερικών του Ισημερινού, Έκο Ρικάρδο Πατίνιο, στην ομιλία με την οποία κήρυξε την έναρξη του διεθνούς συνεδρίου στην πρωτεύουσα του Ισημερινού, Κίτο, με θέμα την διεθνή χρηματοπιστωτική αρχιτεκτονική και την εμπειρία από τον λογιστικό έλεγχο του χρέους.


“Σε χαιρετώ, χώρα καταραμένη του Ισημερινού. Παραείσαι άγρια”. Με αυτά τα λόγια ξεκίναγε το κεφάλαιο που περιέγραφε την άφιξή του στο Κίτο ο Ανρί Μισό, στο ταξιδιωτικό του ημερολόγιο με τίτλο Ισημερινός (εκδ. Άγρα). Παρότι απ’ όταν γράφτηκε το βιβλίο έχουν περάσει περισσότερες από οκτώ δεκαετίες η αρχική εικόνα που αποκομίζει ακόμη και σήμερα ο επισκέπτης, πατώντας το πόδι του στα 2.800 μέτρα, όπου βρίσκεται το Κίτο, δεν απέχει σημαντικά. «Εδώ, καπνίζουμε το όπιο του μεγάλου υψόμετρου, σιγανή φωνή, βήματα μικρά, αναπνοή κοφτή… Η πρώτη εντύπωση είναι φριχτή, απελπιστική σχεδόν. Ορίζοντας δεν υπάρχει. Είμαστε ένα με τα σύννεφα. Στα ψηλά οροπέδια των Άνδεων, που απλώνονται, απλώνονται, χωρίς τελειωμό, χωρίς απρόοπτα».

Ωστόσο, η στροφή προς τα αριστερά που συντελέστηκε τα τελευταία χρόνια στον Ισημερινό (παράλληλα και σε αλληλεπίδραση με τις περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής) άλλαξε εκ βάθρων το τοπίο σε αυτή τη χώρα που έχει το ένα έκτο του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος και το ένα όγδοο του κατά κεφαλήν εισοδήματος της Ελλάδας. Σε τέτοιο βαθμό ώστε σήμερα ακόμη και ο βρετανικός Γκάρντιαν να χαρακτηρίζει τον Ισημερινό ως μια από τις καλύτερες χώρες για να ζει κανείς! Κι αυτό, χάρη στα μέτρα αναδιανομής κοινωνικού πλούτου που εφαρμόζει ο πρόεδρος Ραφαέλ Κορέα από το 2007 όταν ανέλαβε πρόεδρος της χώρας. Δύο ήταν οι βασικότερες πηγές εσόδων που χρηματοδότησαν τις παροχές. Κατ’ αρχάς τα χρήματα που κέρδισε σταματώντας να πληρώνει ένα μέρος του δημόσιου χρέους και συγκεκριμένα το εμπορικό, το δημόσιο χρέος δηλαδή που κατείχαν ιδιώτες και το οποίο χαρακτηρίστηκε παράνομο και απεχθές από τη διεθνή επιτροπή λογιστικού ελέγχου τον Δεκέμβριο του 2008, παρέχοντας έτσι την αναγκαία τεκμηρίωση για την παύση πληρωμών. Η δεύτερη πηγή εσόδων προήλθε από την μεγάλη αύξηση (από 13% σε 87%) στο μερίδιο του δημοσίου που ανακοίνωσε μονομερώς ότι θα εισπράττεται από τις πετρελαϊκές εξορύξεις τον Ιούλιο του 2010. Η σημαντική μείωση της ανεργίας, η παροχή για πρώτη φορά στα χρονικά της χώρας δωρεάν ή σχεδόν δωρεάν παροχών όπως υγεία και παιδεία και η αύξηση στα εισοδήματα έχουν οδηγήσει τα ποσοστά δημοτικότητας του Ραφαέλ Κορέα να παραμένουν «καρφωμένα» στο 70% κι ακόμη και σήμερα να μην αμφισβητείται σε πολιτικό επίπεδο.

Σε ένα δεύτερο ωστόσο επίπεδο ο Ραφαέλ Κορέα δέχεται μια διπλή αμφισβήτηση. Η πρώτη και πιο απειλητική προέρχεται από τα δεξιά. Τη σκληρή, αμερικανόθρευτη και οπλισμένη ως το λαιμό Δεξιά! Έγινε εμφανής τον Σεπτέμβριο του 2010 όταν η αστυνομία επιχείρησε να κάνει πραξικόπημα επικαλούμενη μειώσεις στους μισθούς τους που ανήγγειλε η κυβέρνηση. Η αποτυχημένη απόπειρα ανατροπής του Κορέα είχε την στήριξη της ολιγαρχίας του Ισημερινού που εξακολουθεί να στέκεται από διστακτική έως εχθρική απέναντι του. Οι σχέσεις μίσους γίνονται αμέσως αντιληπτές ακόμη κι από τον επισκέπτη αν ακούσει ή δει τα δελτία ειδήσεων των ραδιο-τηλεοπτικών σταθμών και διαβάσει τις εφημερίδες μεγάλης απήχησης που ανήκουν όλα σε ιδιώτες και καθημερινά πνέουν μένεα κατά του Κορέα. Προκειμένου μάλιστα να σπάσει αυτό το μονοπώλιο η κυβέρνηση πολύ πρόσφατα προχώρησε στην ίδρυση δημόσιας ραδιο-τηλεόρασης, η οποία εξακολουθεί έχει περιθωριακά ποσοστά. Ιδιαίτερη σημασία ωστόσο έχει πως η απελευθέρωση του Κορέα από τα χέρια των επίλεκτων της αστυνομίας δεν έγινε από τον λαό, όπως συνέβη για παράδειγμα με τον Ούγκο Τσάβες τον Απρίλιο του 2002.
«Καθόλου τυχαία» λένε όλοι οι συνομιλητές μας, στο διεθνές συνέδριο που διεξήχθη στο Κίτο 13, 14 και 15 Μαρτίου του 2002, με θέμα την νέα διεθνή χρηματοπιστωτική αρχιτεκτονική και το έργο των επιτροπών λογιστικού ελέγχου του δημόσιου χρέους. Με τον όρο νέα διεθνής χρηματοπιστωτική αρχιτεκτονική στη Λατινική Αμερική περιγράφεται το νέο σύστημα οικονομικών και πιστωτικών σχέσεων που έχει συγκροτηθεί στην πράξη, μετά την «έξωση», ατιμωτική τις περισσότερες φορές, που επέβαλαν οι αριστερές και κεντροαριστερές κυβερνήσεις στο ΔΝΤ. Το ρόλο του μισητού οργανισμού ως δανειστή έσχατης ανάγκης και παροχέα πιστώσεων για κοινωνικά και αναπτυξιακά προγράμματα ανέλαβε η Τράπεζα του Νότου που δημιουργήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2009 για να καλύψει το κενό μιας διεθνούς αναπτυξιακής τράπεζας από τις εξής χώρες: Αργεντινή, Βραζιλία, Παραγουάη, Ουρουγουάη, Ισημερινός, Βολιβία και Βενεζουέλα. Βασικός της γνώρισμα είναι ότι καλύπτει εκ των έσω και με όρους ισοτιμίας το κενό που εκ παραδόσεως καλυπτόταν από βορειοαμερικανικά κεφάλαια είτε του ιδιωτικού τομέα είτε πολυμερών οργανισμών όπως το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα. Στο πλαίσιο της νέας διεθνούς αρχιτεκτονικής η είσοδος των συγκεκριμένων χρηματοπιστωτικών οργανισμών έχει καταστεί περιττή αν δεν έχει απαγορευτεί.

Το μεγαλύτερο μέρος ωστόσο της συνάντησης αναλώθηκε στην πάλη ενάντια στο δημόσιο χρέος, μέσα κυρίως από την δράση των Επιτροπών Λογιστικού Ελέγχου τόσο εκεί που έχουν θεσμική κατοχύρωση, όπως στον Ισημερινό, όσο και σε άλλες χώρες που στο αίτημα συγκρότησης τους συμπυκνώνεται η πάλη για να μην πληρωθεί το δημόσιο χρέος. Ωστόσο, ακόμη και στον Ισημερινό, πλέον, το κύρος και η επιρροή που απολαμβάνει στην πράξη η επιτροπή δεν απέχει απ’ ότι συμβαίνει σε άλλες χώρες. Αυτό που συνέβη είναι ότι «η άνοδος και η πτώση» της Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου στον Ισημερινό, η περιθωριοποίησή της αποτελεί έναν ασφαλή δείκτη της συντηρητικής στροφής που έχει ακολουθήσει αυτά τα χρόνια η κυβέρνηση του Ραφαέλ Κορέα. Η άνοδός του στην εξουσία στηρίχθηκε κατά μεγάλο μέρος στο αίτημα του να διωχθεί το ΔΝΤ και να μην πληρωθούν οι πιστωτές. Σε αυτή την μάχη ο Κορέα αξιοποίησε πλήρως το πρώτο πόρισμα της επιτροπής που αφορούσε το δημόσιο χρέος απέναντι στους ιδιώτες. Τα στοιχεία αυτά συγκεντρώθηκαν μετά από εκατοντάδες ώρες εργασίας των μελών της επιτροπής, που όλοι τους δούλευαν σε εθελοντική βάση. Ακόμη και όσοι προέρχονταν από το εξωτερικό (Βέλγιο, Βραζιλία, Αργεντινή, κ.α.) με την κυβέρνηση να πληρώνει μόνο τα αεροπορικά τους εισιτήρια και το ξενοδοχείο στο οποίο διέμεναν. Τα εμπόδια δε που αντιμετώπισαν είναι ακόμη και σήμερα θέμα σχολιασμού, καθώς πολλές φορές κούτες με υλικό από το υπουργείο Οικονομικών εξαφανίζονταν από τα δωμάτια τους, με αποτέλεσμα στο τέλος, όταν πλησίαζε η ώρα έκδοσης του πορίσματος να μην βγαίνουν απ’ αυτά ούτε λεπτό. Με άλλα λόγια η στήριξη που απολάμβαναν ως άτομα κι ως επιτροπή από την κυβέρνηση ήταν πολύ υποδεέστερη της αναγκαίας για να ανταποκριθούν στο καθήκον που με κάθε επισημότητα (μέσω προεδρικού διατάγματος) ανέλαβαν.

Η σύγκρουση του Κορέα με τους ξένους πιστωτές συμπίπτει με το αποκορύφωμα της αριστερής του γραμμής. Τον Δεκέμβρη του 2009 ανακοινώνει εντελώς αναπάντεχα κυβερνητικό ανασχηματισμό που ως βασικό χαρακτηριστικό έχει την απομάκρυνση των πιο αριστερών υπουργών. Ο μόνος που μένει στην κυβέρνηση από την αριστερή πτέρυγα είναι ο σημερινός υπουργός Εξωτερικών, Έκο Ρικάρδο Πατίνιο. Ο Κορέα δικαιολογεί τον ανασχηματισμό, επικαλούμενος την ανάγκη συγκρότησης μιας «πιο αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης». Μεταξύ των υπουργών που απομακρύνονται είναι ο Χόρχε Ακόστα, κορυφαίος οικονομολόγος του Ισημερινού κι εκ των ιδρυτικών μελών της Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου. Απομακρύνονται επίσης και όλοι οι οικονομικοί αξιωματούχοι, που έφεραν σε πέρας την παύση πληρωμών, όπως για παράδειγμα η τότε υπουργός Οικονομικών Βίλμα Σαλγκάδο, ο τότε κεντρικός τραπεζίτης Ντιέγκο Μπόρχα, κ.α. Ως αποτέλεσμα το ρεύμα που ανέδειξε τον Κορέα σήμερα έχει διασπαστεί στους «Ακοστικούς» και τους «Κορεϊκούς», με τους πρώτους να συγκεντρώνονται στην Επιτροπή Λογιστικού Ελέγχου, η οποία ακόμη και σήμερα εξακολουθεί να εκδίδει πορίσματα με υλικό τεκμηρίωσης χωρίς ωστόσο να αξιοποιούνται από την κυβέρνηση του Ραφαέλ Κορέα. Ο λόγος είναι πως ο συμβιβασμός του με το κεφάλαιο εκφράστηκε πριν απ’ οπουδήποτε αλλού στο μέτωπο του δημόσιου χρέους, αποδεχόμενος να πληρώσει τα μέρη εκείνα του χρέους που αφορούσαν εσωτερικούς πιστωτές (κυρίως τράπεζες), διμερή – διακρατικά δάνεια και άλλα προς διάφορους διεθνείς οργανισμούς. Δυνατότητα να κηρύξει στάση πληρωμών είχε! Όπως είχε και απέναντι στους ιδιώτες πιστωτές, με τη βοήθεια του λογιστικού ελέγχου. Αυτό όμως που πλέον έλλειπε ήταν η διάθεση να συγκρουστεί με την εγχώρια αστική τάξη και τον ιμπεριαλισμό.

Συγκρούσεις με επίκεντρο το περιβάλλον, διώξεις αγωνιστών

Το δεύτερο θέμα στο οποίο φάνηκε η απροθυμία του Ραφαέλ Κορέα να συγκρουστεί μέχρι τέλους με τον ιμπεριαλισμό ήταν το ζήτημα του περιβάλλοντος. Εξ ίσου ακανθώδες θέμα με το δημόσιο χρέος για τη μικρή αυτή χώρα της Λατινικής Αμερικής λόγω του ότι στο έδαφός της από τα νησιά Γκαλάπαγκος στον Ειρηνικό μέχρι τη ζούγκλα στα σύνορα με την Κολομβία φιλοξενούνται εκατοντάδες σπάνια είδη του ζωικού και φυτικού βασιλείου. Αυτό το γεγονός σε συνδυασμό με το ασυνήθιστα πλούσιο υπέδαφος του Ισημερινού (το οποίο ξεχειλίζει από πετρέλαιο μέχρι πλήθος μεταλλευμάτων) ανάγουν το θέμα της διαχείρισης του περιβάλλοντος στο πιο καυτό θέμα της πολιτικής ατζέντας. Ο λόγος είναι προφανής: κάθε απόφαση εκμετάλλευσης προκαλεί ασυνήθιστα υψηλό περιβαλλοντικό κόστος, σημαίνει την μετακίνηση κοινοτήτων ιθαγενών, κ.α.
Η κυβέρνηση του Κορέα επιδεικνύει μια παγκόσμια πρωτοτυπία: άρθρο που περιέλαβε στην πρόσφατη αναθεώρηση του συντάγματος βάσει του οποίου η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί για κάθε κυβέρνηση συνταγματική δέσμευση. Ο ίδιος ο Κορέα δε υποστηρίζει ότι καμιά άλλη κυβέρνηση στον κόσμο δεν έχει επιβάλει τόσα μέτρα προστασίας στις εξορυκτικές εταιρείες.
Για τον συνομιλητή μας όμως, τον Έντγκαρ Ις, η συμβολή της κυβέρνησης του Κορέα στο περιβάλλον είναι πολύ αμφιλεγόμενη. Ο Έντγκαρ Ις συμμετέχει στο Δημοκρατικό Λαϊκό Κίνημα και στο παρελθόν είχε διατελέσει υπουργός Περιβάλλοντος στην κυβέρνηση του Γκουτιέρες. Μια κυβέρνηση που ξεκίνησε με ένα πρόγραμμα ενάντια στο ΔΝΤ για να κάνει στη συνέχεια στροφή 180 μοιρών και στο τέλος ο επικεφαλής της να φύγει με ελικόπτερο. «Η υπό εξέλιξη στροφή του Κορέα θυμίζει την πολιτική στροφή του Γκουτιέρες» στον συνομιλητή μας. «Το ίδιο το σύνταγμα αναμφισβήτητα αποτέλεσε πρόοδο. Σηματοδότησε την ρήξη με το νεοφιλελευθερισμό, επ’ ουδενί όμως δεν μπορεί να χαρακτηριστεί αριστερό. Αρκεί να σας πω ότι για τους δημόσιους υπάλληλους απαγορεύει τις απεργίες ακόμη και τις συλλογικές διαπραγματεύσεις. Κατά τη γνώμη μου πρόκειται για ένα σύνταγμα και μια κυβέρνηση αστικού εκσυγχρονισμού που ως έργο έχει την επανακόλληση του θρυμματισμένου κοινωνικού ιστού που άφησαν πίσω τους οι ακραίες νεοφιλελεύθερες πολιτικές και το ΔΝΤ».

«Οι εχθρικές σχέσεις που διατηρεί πλέον η κυβέρνηση του Κορέα με τα κινήματα φαίνεται πεντακάθαρα από το πογκρόμ διώξεων που επιφυλάσσει σε όσους αγωνίζονται με μαχητικό τρόπο για την προστασία του περιβάλλοντος», συνεχίζει ο συνομιλητής μας που δραστηριοποιείται ενεργά στην πρωτοβουλία για το οικολογικό χρέος, η οποία εργάζεται από κοινού με την επιτροπή λογιστικού ελέγχου. «Αρκεί να σας πω ότι οι πιο πρωτοπόροι αγωνιστές σήμερα που μάχονται ενάντια στις κινέζικες εταιρείες που προκαλούν τεράστιες οικολογικές καταστροφές στην προσπάθεια τους να εκμεταλλευτούν το πετρέλαιο η τον χαλκό έχουν κατηγορηθεί για τρομοκρατία! Γύρω στους 500 αγωνιστές μπαινοβγαίνουν στις δικαστικές αίθουσες και προσπαθούν να αποδιώξουν από πάνω τους αυτές τις βαριές κατηγορίες. Καταλαβαίνετε ότι η κυβέρνηση του Κορέα έχει αξιοποιήσει στο έπακρο την τελευταία αμερικανική μόδα σε ότι αφορά τα δημοκρατικά δικαιώματα. Ενώ στα σύνορα με την Κολομβία ο Κορεα επιτρέπει στον  αμερικανικό στρατό να δρα ελευθέρα στο πλαίσιο του Σχεδίου Κολομβία» που ως πρόσχημα έχει την καταπολέμηση των ναρκωτικών κι ως πραγματικό ζητούμενο την στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στην Λατινική Αμερική.

Κι από που τέλως πάντων αντλεί την δημοτικότητα του ο Κορέα, ήταν η τελευταία ερώτηση που κάναμε στον συνομιλητή μας. «Από ένα πρωτοφανές σε έκταση για την Λατινική Αμερική πρόγραμμα κοινωνικών παροχών, που περισσότερο θυμίζει την κλασική ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία», ήταν η απάντηση του. Στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος οι φτωχοί παίρνουν μια σειρά επιδόματα, η πρόσβαση στην υγεία είναι πλέον εντελώς δωρεάν, όταν στο παρελθόν τα πάντα τιμολογούνταν και πολλές χιλιάδες θέσεις στα πανεπιστήμια κάθε χρόνο δίνονται με τη μορφή υποτροφιών στους φτωχούς. Τα πανεπιστήμια ωστόσο παραμένουν ιδιωτικά, ο αναδασμός που προβλεπόταν στο σύνταγμα δεν έγινε ποτέ και η πιο εύφορη γη ανήκει στους γαιοκτήμονες ενώ στην αγορά εργασίας όπου η ανεργία έχει πέσει στο ιστορικά χαμηλό επίπεδο του 7% δεσπόζει μια εκτεταμένη γκρίζα ζώνη ελαστικών σχέσεων εργασίας», επισημαίνει ο Έντγκαρ Ις.
Ο περίπλοκος, αντιφατικός και κυρίως μεταβατικός χαρακτήρας της κοινωνικής και πολιτικής κατάστασης στον Ισημερινό φαίνεται από το γεγονός ότι σήμερα τα μεγαλύτερα αγκάθια στα πλευρά της κυβέρνησης είναι δυο κινήματα που αρχικά την στήριξαν και τα στήριξε: το κίνημα του λογιστικού ελέγχου που εξακολουθεί να χαρακτηρίζει κομμάτια του δημόσιου χρέους ως απεχθή και παράνομα διευκολύνοντας την πάλη για την μη πληρωμή του και το κίνημα των ιθαγενών που αρνούνται να παραδώσουν τη γη τους στις κινέζικες μεταλλευτικές εταιρείες.

Δυο κινήματα ζωντανά και ανυποχώρητα που επιβεβαιώνουν τα λόγια του Ανρί Μισό απ’ το βιβλίο του Ισημερινός: «Δυστυχισμένοι όσοι αρκούνται στα λίγα»…

Πηγή:  Πριν, 8 Απριλίου 2012, http://leonidasvatikiotis.wordpress.com/