Βοσνιακές διαδηλώσεις: ένας συλλογικός νευρικός κλονισμός

Βοσνιακές διαδηλώσεις: ένας συλλογικός νευρικός κλονισμός

Μετάφραση- Επιμέλεια: Γιώργος Μιχαηλίδης

Η εξέγερση στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη αποτελεί ο,τι πιο ελπιδοφόρο έχει υπάρξει στον χώρο της πρώην Γιουγκοσλαβίας μετά τον διαμελισμό της καθώς οι διαδηλώσεις εκτός από αντικυβερνητικό, φαίνεται να λαμβάνουν και αντιεθνικιστικό χαρακτήρα. Σε μια περιοχή που επί Γιουγκοσλαβίας κατείχε το μεγαλύτερο ποσοστό πολιτών που δήλωναν εθνικά Γιουγκοσλάβοι αλλά δοκιμάστηκε σκληρά απ’ τη σύγκρουση τριών εθνικισμών στα εδάφη την περίοδο ’92-’95, έχουμε κάθε λόγο να χαμογελάμε με τέτοια νέα.

“Αυτός που σπέρνει πείνα, θερίζει θυμό”, αυτό προειδοποιούσε ένα κόκκινο γκραφίτι σε ένα κυβερνητικό κτίριο του Σαράγεβο αυτή την εβδομάδα. Το μήνυμα υπαινισσόταν το βάθος της φτώχειας και της απογοήτευσης στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη που έχει οδηγήσει τους ανθρώπους να πάρουν μέρος σε διαδηλώσεις σε όλη τη διαιρεμένη χώρα όπου η ανεργία αγγίζει το 40%. Οι διαδηλωτές έχουν έκτοτε εισβάλλει και λεηλατήσει κυβερνητικά κτίρια στην Τούζλα, τη Ζένιτσα, το Μόσταρ και την πρωτεύουσα του Σαράγεβο όπου το κεντρικό κτίριο της προεδρείας τυλίχτηκε στις φλόγες.

Μερικοί διαδηλωτές φέρονται να εκτόξευσαν βεγγαλικά και πέτρες εναντίον της αστυνομίας, η οποία απάντησε με πλαστικές σφαίρες και δακρυγόνα. Εκατοντάδες έχουν τραυματιστεί. Την Παρασκευή, ο ακτιβιστής Darko Brkan αποκάλεσε τις διαδηλώσεις “έναν συλλογικό νευρικό κλονισμό”.

Οι διαδηλώσεις ξεκίνησαν την Τρίτη στην βόρεια πόλη της Τούζλα, όπου κάπου 10.000 πρώην εργάτες μαζεύτηκαν για να απαιτήσουν τη διερεύνηση εκ μέρους της τοπικής κυβέρνησης των αμφισβητούμενων ιδιωτικοποιήσεων που κατά τα λεγόμενά τους είχαν καταστρέψει τις εταιρείες και τις ζωές τους. Μεταξύ των προβληματικών εταιρειών ήταν και το εργοστάσιο επίπλων Konjuh, το οποίο είχε ιδρυθεί το 1885 επί Αυστρο-Ουγγαρίας. Κατά τη διάρκεια της σοσιαλιστικής περιόδου η εταιρεία είχε 5.300 υπαλλήλους και πωλούσε υψηλής ποιότητας ξύλινα έπιπλα σε πελάτες στις πέντε ηπείρους. Όμως ως τον Δεκέμβριο του 2012, η εταιρεία απασχολούσε μόνο 400 εργάτες, μερικοί εκ των οποίων είχαν προχωρήσει σε απεργία πείνας. Επίσης παρόντες ήταν διαδηλωτές από το 36 ετών εργοστάσιο απορρυπαντικών Dita -τον πάλαι ποτέ μεγαλύτερο παραγωγό υγρών απορρυπαντικών και σκονών πλυσίματος στη χώρα. Οι πρώην υπάλληλοι της Dita διαδηλώνουν για τη μη καταβολή των μισθών τους εδώ και τουλάχιστον δύο χρόνια.

Η κυβέρνηση του καντονιού της Τούζλα είπε στο πλήθος που αποτελούνταν κυρίως από μεσήλικες ότι δεν είχε καμία εξουσία πάνω στις ιδιωτικών-συμφερόντων εταιρείες. Εντούτοις, αυτό ίσως να μην ήταν εντελώς αληθές. Η πλειονότητα των μετόχων στο εργοστάσιο Konjuh μετέφερε τα δικαιώματα ψήφου της στην κυβέρνηση του καντονιού της Τούζλα πολλά χρόνια πριν.

Πολυάριθμες διαδηλώσεις έχουν γίνει στην Τούζλα τα τελευταία χρόνια γύρω από την εξαφάνιση δουλειών και την περιβαλλοντική καταστροφή αυτού που πλέον είναι μια μετα-βιομηχανική περιοχή. Το εργοστάσιο ηλεκτρισμού της Τούζλα καίει 330.000 τόνους άνθρακα κάθε χρόνο κι έχει μολύνει σοβαρά τον ποταμό Jala. Άλλα λήμματα έχουν προέλθει από τα εργοστάσια, συμπεριλαμβανομένων χημικών εγκαταστάσεων που έχουν πρόσφατα κλείσει.

Πολλοί κάτοικοι της Τούζλα εκφράζουν αισθήματα Γιουγκονοσταλγίας, θρηνώντας για το “αξιόπιστο σύστημα υγείας” και την πρόσβαση στην πληροφόρηση που αντισταθμίζουν κάποιες από τις ανησυχίες τους σχετικά με τη μόλυνση κατά την σοσιαλιστική περίοδο. Παραπονιούνται εδώ και καιρό ότι αγνοούνται από τις Αρχές και οι διαδηλώσεις, οι πικετοφορίες, οι απεργίες πείνας και οι καθιστικές διαμαρτυρίες, στην πόλη της πρώην βιομηχανικής ιλιγγιώδους ανάπτυξης είναι κοινές.

Οι πρώτες συγκρούσεις μεταξύ της αστυνομίας και των διαδηλωτών στην Τούζλα έγιναν την Τετάρτη και συνέχισαν σε όλη τη διάρκεια της επόμενης μέρας. Την Παρασκευή, δραματικές εικόνες άρχισαν να εμφανίζονται στο Twitter: το κτίριο της τοπικής κυβέρνησης περιβαλλόμενο από φωτιές που ακόμα κάπνιζαν, σπασμένες οθόνες υπολογιστών, σκισμένα χαρτιά και άλλα χαλάσματα πεταμένα από τους ορόφους των γραφείων, γκραφίτι στις προσόψεις που καλούσαν τους πολιτικούς να παραιτηθούν.

Μετά οι διαδηλώσεις εξαπλώθηκαν. 

Παρόλο που οι περισσότερες διαδηλώσεις περιορίστηκαν στην Ομοσπονδία – το βοσνιακό και κροατικό μισό της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης- αρκετές εκατοντάδες Σέρβων εμφανίστηκαν για μια διαδήλωση αλληλεγγύης στην Banja Luka, την πρωτεύουσα της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας.

Ομάδες οργανωμένων διαδηλωτών ενθάρρυναν αυτού του είδους την αλληλεγγύη. Ένα κίνημα που αυτοαποκαλείται UDAR -ίδια ονομασία με το κόμμα του ηγέτη της ουκρανικής αντιπολίτευσης Vitali Klitshko- λέει ότι τυχαία σχηματίστηκε αυτή την εβδομάδα ως απάντηση στις εργατικές κινητοποιήσεις στην Τούζλα και τώρα καλούν για μια “επέκταση του κινήματος”. Έχουν ήδη φτιάξει ένα αρκετά καλοφτιαγμένο τρίλεπτο βίντεο-κινητοποίησης που είναι διαθέσιμο τόσο στα Αγγλικά όσο και στα Γερμανικά. Για το UDAR είναι σημαντικό “οι Βόσνιοι, Σέρβοι και Κροάτες να παλαίψουν μαζί και να απορρίψουν τον εθνικισμό που τόσο συχνά χρησιμοποιείται από την κυβέρνηση για να δημιουργήσει ρήγματα μεταξύ των ανθρώπων.”

Παρά το γεγονός ότι πολλοί απ’ τους ίδιους χρησιμοποίησαν μια αποφασιστική αντι-εθνικιστική ρητορική, ήταν δύσκολο για κάποιους διπλωμάτες να συμπαθήσουν τους διαδηλωτές αφότου αντίκρυσαν τις εικόνες μαύρων καπνών να προβάλλουν πάνω απ’ το Σαράγεβο, αυτοκίνητα (που φέρονταν να ανήκουν σε πολιτικούς) αναποδογυρισμένα μέσα σε ένα αποχετευτικό χαντάκι ή αφού διάβασαν ειδήσεις ότι ιστορικά αρχεία από την Αυστροουγγρική περίοδο είχαν αποτεφρωθεί μες στη φωτιά.

Τόσο η Ε.Ε. όσο κι οι ΗΠΑ γρήγορα καταδίκασαν τις “βίαιες συμπεριφορές” τις οποίες περιέγραψαν ως “ελεεινές” και “αδικαιολόγητες”. Η ΕΕ ευχαρίστησε τις υπηρεσίες επιβολής του νόμου “για τις προσπάθειές τους κάτω από υπερβολικά δύσκολες συνθήκες.”

Εντούτοις, εμείς λάβαμε μια αναφορά για πιθανή αστυνομική βιαιότητα από έναν δημοσιογράφο στο Σαράγεβο: “Περπατούσα περνώντας από το παλιό δημοτικό κτίριο το οποίο οι διαδηλωτές είχαν μόλις πυρπολήσει. Λίγα λεπτά αργότερα είδα έναν αστυνομικό να χτυπάει με το γκλομπ τρεις διαδηλωτές ενώ άλλοι μπάτσοι τους κρατούσαν ακίνητους.” Υπήρξαν επίσης αναφορές αστυνομικής βιαιότητας νωρίτερα αυτή την εβδομάδα.

Οι διαδηλωτές κατηγόρησαν την αστυνομία για όλη τη βία. Μια “Διακήρυξη απ’ τους Εργάτες και τους Πολίτες του Καντονιού της Τούζλα” που δημοσιεύτηκε αργά το βράδυ της Παρασκευής εξηγούσε ότι “Ο συσσωρευμένος θυμός κι η οργή είναι οι αιτίες της επιθετικής συμπεριφοράς. Η στάση των Αρχών έχει δημιουργήσει τις συνθήκες για να αναβαθμιστούν ο θυμός κι η οργή.”

Παρ’ όλα αυτά άλλοι άνθρωποι αναρωτιούνται πως οι άνθρωποι σε όλη τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη μπορεί να είναι τόσο θυμωμένοι με την κυβέρνηση που φτάνουν να λεηλατούν και να καίνε τα κτίριά της σε μια σειρά μεγάλων πόλεων.

Μερικοί πιστεύουν ότι η απάντηση βρίσκεται στην ίδια την ίδρυση του μεταπολεμικού κράτους. Η συμφωνία του Dayton, που υπογράφηκε στο Οχάιο το 1995, μετέτρεψε την χώρα σε ένα κολαστήριο δύο εθνικά-διαχωρισμένων κρατικών ενοτήτων. Έκτοτε, οι οδηγίες της διεθνούς κοινότητας για το χτίσιμο της δημοκρατίας στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη είναι το “ξεχωριστοί άλλα ίσοι”, με λιγοστά θετικά αποτελέσματα. Δυστυχώς, αυτό κατέστησε σχεδόν αδύνατον για τον οποιονδήποτε να αποδεχτεί μια υπερεθνική “βοσνιακή” ταυτότητα.

Επιπρόσθετα, οι εθνικές ελίτ έχουν γίνει στόχοι περιφρόνησης και αντιμετωπίζονται ολοένα και περισσότερο ως διεφθαρμένοι υπηρέτες ενός δυσλειτουργικού συστήματος που κρατάει τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη πεινασμένη και φτωχή, πολωμένη και παγωμένη. Καθώς νέες εκλογές πλησιάζουν, η πολιτικοποίηση της εθνικότητας και η εθνικοποίηση της πολιτικής εμφανίζεται ακόμα πιο παράλογη. Όπως έγραψε κάποιος με το σπρέυ του σε ένα κυβερνητικό κτίριο της Τούζλα, “Θάνατος στον εθνικισμό”.

Χθες ο πρωθυπουργός του καντονιού Una-Sana έφυγε απ’ τη χώρα με κροατικό διαβατήριο ενώ λίγο αργότερα παραιτήθηκε ο πρωθυπουργός του καντονιού του Σαράγεβο μετά την κατακραυγή που εισέπραξε για τη δήλωσή του ότι στο Σαράγεβο κανείς δεν έχει λόγους να διαδηλώνει καθώς δεν υπάρχουν μη-καταβεβλημένοι μισθοί και κανένα κομμάτι της κοινωνίας δεν έχεις λόγους να αισθάνεται ανικανοποίητο.

Πηγή: balkanist.net/protests-across-bosnia-a-collective-nervous-breakdown