Η δημοκρατία και η πολιτειολογία της αθλιότητας

Η μεταλλαγμένη πλέον δημοκρατία, εν είδει σαλιωμένης πιπίλας που βγαίνει από το στόμα των πολιτικών για να μπει στο στόμα της περιθωριοποιημένης κοινωνίας καταχωρίζεται ως βασικό νομιμοποιητικό λήμμα μιας κενής συνθηματολογικής ρητορείας.

του Σπύρου Ραυτόπουλου*

Οι θεωρητικές περιπλανήσεις γύρω από την ιδέα της δημοκρατίας και οι αλληλεπιδράσεις τους με την εφαρμοσμένη πολιτική θα μπορούσαν σήμερα να ιδωθούν είτε ως ένα από τα έπη του ανθρώπινου πολιτισμού (ανάγνωση που εξυπηρετεί κυρίως έδρες πολιτικής επιστήμης και έδρανα κοινοβουλίων) είτε απλώς ως ιστορικό επιστημονικό ευθυμογράφημα (ανάγνωση που οφείλει στον εαυτό του κάθε κριτικός νους με επαρκή αποθέματα σκωπτικότητας, όταν έρχεται σε επαφή με τους γνωσιακούς «θησαυρούς» των διάφορων εμπειρικών κυρίως θεωριών της δημοκρατίας, των μεθόδων μέτρησής της κ.α.). Τα θεωρητικά ναυάγια της ιδέας πάνω σε σκοπέλους της πολυτάραχης ιστορίας της ανθρωπότητας μοιάζουν αρχικά να συνηγορούν υπέρ της αντίληψης περί έπους και ίσως μάλιστα ομηρικού. Ωστόσο κάποιες σελίδες διαθέτουν μάλλον την ελαφρότητα του φθηνού λαϊκού αφηγήματος παρά την ποιότητα της μεγάλης αφήγησης.

Ίσως η πολιτική επιστήμη να οφείλει στον εαυτό της και στην κοινωνία μερικά αυτοκριτικά αναθεωρητικά κεφάλαια υπό τον γενικό τίτλο «η πολιτειολογία της αθλιότητας». Βασικός σκοπός τους θα ήταν η αποκάλυψη των μηχανισμών που η ίδια έχει διαχρονικά χρησιμοποιήσει για την αθώωση της realpolitik και τη συνταγογράφηση των αντικοινωνικών τους εφαρμογών. Ευχής έργο θα ήταν μάλιστα και η πρόκληση σχετικού αντιλόγου με τίτλο «η αθλιότητα της πολιτειολογίας» κατ’ αντιστοιχία προς τη γνωστή αντιπαράθεση Προυντόν και Μαρξ στο πεδίο της πολιτικής φιλοσοφίας. Κάτι τέτοιο θα είχε τρεις ευεργετικές συνέπειες: πρώτον, την αποκατάσταση της έννοιας της δημοκρατίας που εδώ και αιώνες χρησιμοποιείται απογυμνωμένη από κάθε ουσιαστικό περιεχόμενο, προς δόξα και μακροημέρευση των αυταρχικών θεσμών και καθεστώτων· δεύτερον, την εγκαινίαση ενός σοβαρού διαλόγου για την πραγματική θέση της στη σύγχρονη πολιτική σκέψη (ιδίως την αριστερή)· και τρίτον, τη διαμόρφωση αντίστοιχων θεσμικών διεκδικήσεων.

Το νόημα του όρου δημοκρατία έχοντας υποστεί μακροχρόνιο εκφυλισμό, καταναλώνεται πλέον αλλοιωμένο λόγω συνθηκολόγησης και θεωρητικών διαστρεβλώσεων εκσυγχρονιστικού τύπου που παλαιόθεν δικαιολογούνταν ως δήθεν ιστορικά αναπόδραστες πραγματιστικές προσαρμογές. Πρόκειται για ένα ανεκτίμητο και διαρκές δώρο της πολιτειολογίας στην ανάπτυξη και συντήρηση της πολιτικής αθλιότητας (εξού και οι παραπάνω προτεινόμενοι τίτλοι).

Ωστόσο αν οι αξιώσεις συμπόρευσης γλώσσας και νοήματος ισχύουν και στη μετά τον Ντεριντά εποχή, τότε οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι και το νόημα της δημοκρατίας παραμένει προσδιορίσιμο ετυμολογικά! Και τότε τεκμαίρεται ότι η ποικιλία των σημαινομένων που έχουν αποδοθεί στο σημαίνον «δημοκρατία» δεν δείχνει τίποτε λιγότερο από μια φυγόκεντρη τάση. Από τον πυρήνα της ιδέας έως το φλοιό του αγοραίου πολιτικού λεξιλογίου, έχουμε μια σειρά νοηματικών μεταλλάξεων του όρου, που εδώ και αιώνες διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στις διαδικασίες πολιτικής παρακμής. Στην αποκάλυψη αυτής της εικόνας το έτυμο, χρησιμοποιούμενο ως μέτρο αυθεντικότητας –τουλάχιστον για την πιστοποίηση ομόρριζων ιδεών και θεσμών– έχει αποφασιστικό ρόλο.

Η μεταλλαγμένη πλέον δημοκρατία, εν είδει σαλιωμένης πιπίλας που βγαίνει από το στόμα των πολιτικών για να μπει στο στόμα της περιθωριοποιημένης κοινωνίας καταχωρίζεται ως βασικό νομιμοποιητικό λήμμα μιας κενής συνθηματολογικής ρητορείας. Μέσω αυτής, ο αγοραίος πολιτικός λόγος γίνεται ένα σημειακό σύστημα που δεν κάνει άλλο από το να κωδικοποιεί τις αξιώσεις νομιμοποίησης, συντήρησης και ανακύκλωσης του πολιτικού κατεστημένου. Ένας τέτοιος λόγος θα ήταν αδύνατος χωρίς την αποτελεσματική συμβολή μιας «δημιουργικής πολιτειολογίας»· δημιουργικής όχι με την έννοια της παραγωγής έγκυρης επιστημονικής γνώσης, αλλά με την έννοια του μαγειρέματος που χαρακτηρίζει και τη γνωστή μας «δημιουργική λογιστική». Το μαγείρεμα αυτό με αστικές συνταγές είναι που επέτρεψε την πιο τερατώδη θεωρητική επικύρωση: αυτήν της υποβάθμισης της αρμόδιας κοινωνίας των ελεύθερων πολιτών σε εκλογικό σώμα.

* Ο Σπύρος Ραυτόπουλος είναι συνθέτης

Από το περιοδικό Monthly Review, Mάϊος 2011