του Βασίλη Κρεμμυδά,
ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών
Παλαιότερα επιχείρησα να παρουσιάσω τις πιο σημαντικές οικονομικές κρίσεις των τεσσάρων τελευταίων αιώνων.
Σήμερα θα προσπαθήσω να εξετάσω τα γενικά χαρακτηριστικά όλων μαζί των κρίσεων, τις ομοιότητες και τις διαφορές τους και να πλησιάσω στην εν εξελίξει σημερινή.
Μία από τις κύριες διαφορές είναι ότι κάθε μεταγενέστερη κρίση ήταν πιο καταστρεπτική από τις προηγούμενες. Η κυριότερη όμως είναι ότι μπορεί να είναι όλες οικονομικές κρίσεις, δεν μοιάζουν όμως μεταξύ τους ούτε ως προς τις αιτίες ούτε ως προς τα χαρακτηριστικά ούτε, βέβαια, ως προς τις συνέπειες.
Στον εμπορικό καπιταλισμό οι κρίσεις ήταν απολύτως συνδεδεμένες με την παραγωγή - υπερπαραγωγή, υποπαραγωγή. Αργότερα και με την αξία του νομίσματος λόγω υπερεπάρκειας ή υποεπάρκειας των ποσοτήτων χρυσού και αργύρου που έφταναν από τις αποικίες.
Οι τελευταίες είχαν επιπτώσεις στις τιμές των εμπορευμάτων, κάτι που σημαίνει, τελικά, αναστάτωση της αγοράς.
Οι κρίσεις αυτές είχαν προκαλέσει δημογραφικά περισσότερα προβλήματα (μειώσεις, αυξήσεις και μετακινήσεις πληθυσμών) και λιγότερο διατροφικά. Και πάντως η διάρκεια των επιπτώσεων δεν ήταν μακρά.
Η Βιομηχανική Επανάσταση έφερε νέου τύπου κρίσεις. Είχαν να κάνουν με τη συσσώρευση νέων κεφαλαίων που θα υπηρετούσαν μια νέα φάση του βιομηχανικού καπιταλισμού. Για παράδειγμα, από την ατμοκίνητη μηχανή στην πετρελαιοκίνητη ή ηλεκτροκίνητη. Είχαν να κάνουν, από πολύ πριν βέβαια, με τον εργοστασιακό καπιταλισμό και την έκταση της απάνθρωπης και παιδικής εργασίας. Ανάλογα, και με την ανεργία. Είχαν να κάνουν με την εμφάνιση των χρηματιστηρίων και τη γενίκευση της επένδυσης μέσω του παιχνιδιού των μετοχών.
Η Βιομηχανική Επανάσταση έφερε νέου τύπου κρίσεις. Είχαν να κάνουν με τη συσσώρευση νέων κεφαλαίων που θα υπηρετούσαν μια νέα φάση του βιομηχανικού καπιταλισμού. Για παράδειγμα, από την ατμοκίνητη μηχανή στην πετρελαιοκίνητη ή ηλεκτροκίνητη. Είχαν να κάνουν, από πολύ πριν βέβαια, με τον εργοστασιακό καπιταλισμό και την έκταση της απάνθρωπης και παιδικής εργασίας. Ανάλογα, και με την ανεργία. Είχαν να κάνουν με την εμφάνιση των χρηματιστηρίων και τη γενίκευση της επένδυσης μέσω του παιχνιδιού των μετοχών.
Οι χρηματιστηριακού τύπου κρίσεις που εμφανίστηκαν ήταν πιο άγριες από τις προηγούμενες γιατί μπορούσε μέσα σε λίγες ώρες να μετατρέψουν τον πλούσιο σε φτωχό και αντίστροφα. Nα προκαλέσουν τεράστια απώλεια κεφαλαίων και να πετάξουν στην ανεργία εκατομμύρια ανθρώπους.
Η κρίση του 1929 στις ΗΠΑ προκάλεσε και ένα νέο φαινόμενο, άγνωστο από τις προηγούμενες κρίσεις. Το φαινόμενο του πανικού που αποδείχθηκε ικανό να κάνει τις κρίσεις βαθύτερες και με μεγαλύτερη διάρκεια: καθώς όλο και περισσότερος κόσμος λόγω των μηχανημάτων περίσσευε στην αγροτική παραγωγή και στη βιομηχανική υπήρχε ζήτηση εργατικών χεριών, οι πόλεις γιγαντώνονταν, οι σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους δυσχεραίνονταν και εξαπλώνονταν οι ανάγκες για ψυχολογία και επικοινωνία.
Θέλω να πω ότι η «φήμη» ήταν ικανή, μέσω του πανικού, να τινάξει στον αέρα ολόκληρα χρηματιστήρια, ολόκληρες οικονομίες. Αυτό παραλίγο να συμβεί το 1973 στην πετρελαϊκή κρίση όταν ο πανικός, κυρίως στη Γαλλία, πήγε να αναδείξει την κρίση σε μείζονα, ενώ δεν ήταν.
Είναι ώρα να πλησιάσουμε τη σημερινή κρίση, να κοιτάξουμε τα χαρακτηριστικά της. Προηγουμένως όμως ας εξετάσουμε σε ποια ιστορική στιγμή βρισκόμαστε. Καλύτερα, σε ποια φάση εξέλιξης του καπιταλισμού βρισκόμαστε.
Είναι σε όλους γνωστό ότι τουλάχιστον εδώ και τριάντα χρόνια ζούμε μια επανάσταση, την επανάσταση των ηλεκτρονικών μέσων. Πρόκειται για επανάσταση εντός της Βιομηχανικής Επανάστασης, που τείνει όμως να αυτονομηθεί. Σε αυτά τα τριάντα χρόνια το ηλεκτρονικό σύστημα έχει ακυρώσει και αντικαταστήσει πολλούς τομείς της παραγωγής με τη μηχανή.
Σε κάθε νέα φάση του καπιταλισμού, περισσότερο του βιομηχανικού, η αναζήτηση νέας συσσώρευσης, μαζί με την ύφεση στην παραγωγή, οδήγησε τα κράτη που δεν μπόρεσαν να ελέγξουν τους μηχανισμούς τους σε μια άλλη συσσώρευση: τη συσσώρευση χρέους. Και σε αναστάτωση όλων των ισοζυγίων.
Είναι λοιπόν κρίση δημοσιονομική και κρίση χρέους. Η σημερινή κρίση δείχνει να έχει μακρά διάρκεια και να μην τελειώνει αν δεν αλλάξουν όλες οι δομές και ο τρόπος λειτουργίας του κράτους και της κοινωνίας.
Η πιο σημαντική, κατά τη γνώμη μου, από την αρχή φανερή επίπτωση της σημερινής κρίσης είναι η διάλυση της κοινωνίας και των ιδεολογιών. Το κοινωνικό υποκείμενο, ο άνθρωπος, έχει χάσει το έρμα του, πορεύεται χωρίς σκοπό, με ανυπολόγιστες τις συνέπειες για την ψυχική του ισορροπία και για τις ηθικές του βάσεις.
Σε αυτόν τον τομέα, οι κοινωνίες με ισχυρούς σχηματισμούς και μακρόχρονους, δοκιμάζονται λιγότερο, ή λιγότερο επώδυνα.
Αυτές όμως που είναι ασαφώς σχηματισμένες, με τη μικροαστική νοοτροπία κυρίαρχη, οι εφήμερες κοινωνίες, διαλύονται πολύ γρήγορα και πολύ εύκολα. Με πρωταθλήτρια δυστυχώς τη δική μας.
Δημοσιεύτηκε στα Νέα, στις 03 Αυγούστου 2011
πηγή: tvxs.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου