Γκ. Λούκατς: “Μια μελέτη πάνω στην ενότητα της σκέψης του Λένιν”

 
ΛΕΝΙΝ ΚΑΙ ΜΑΧΑΤΜΑ
Ξημέρωνε κ’ ήτανε κ’ οι δυο τους
ασπροντυμένοι.
Κελαηδούσε απ’ όξω ο τόπος. «Τα πουλιά»
ψιθύρισε ο Μαχάτμα.
Ο Λένιν χαμογέλασε καλόκαρδα διορθώνοντας.
«Μυδράλια».
Ν. Καρούζος
 

Η μελέτη του Λούκατς γράφηκε αμέσως μετά το θάνατο του Λένιν το 1924. Ο Λούκατς επέστρεψε σ’ αυτό του το κείμενο με αφορμή την επανέκδοση το 1967 κι έγραψε ένα υστερόγραφο. 

Το υστερόγραφο του 1967 είναι σημαντικό από πολλές απόψεις και κυρίως γιατί (ειδικά αν συνδυαστεί με τα ευρύτερα κείμενα του Λούκατς αυτής της περιόδου ανοίγει τη συζήτηση για μια “μελέτη πάνω στην ενότητα της σκέψης του Λούκατς”. 

Αυτή είναι όμως μια άλλη συζήτηση. Εδώ, θα ξεχωρίσουμε κάποια σημαντικά αποσπάσματα από το υστερόγραφο*

“Μια γόνιμη συμβολή στην αναγέννηση του μαρξισμού απαιτεί έναν καθαρά ιστορικό χειρισμό της δεκαετίας του ‘ 20, σαν μια περίοδο του επαναστατικού κινήματος της εργατικής τάξης που ανήκει στο παρελθόν και έχει τώρα οριστικά κλείσει. 

Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να εφαρμοστούν σωστά οι εμπειρίες και τα μαθήματα της περιόδου εκείνης στις ουσιαστικά καινούργιες φάσεις του παρόντος. Αλλά ο Λένιν, όπως είναι ο κανόνας με τους μεγάλους άνδρες, ενσάρκωσε τόσο πολύ την εποχή του, ώστε τα αποτελέσματά του, αλλά ιδιαίτερα η μέθοδος για όσα είπε ή έκανε, μπορούν ακόμη να παραμένουν ως καθοριστικό παρόν, έστω και κάτω από πολύ αλλαγμένες περιστάσεις.”

Η καθοριστική θέση του Μαρξ στο Φόιερμπαχ βρήκε την πιο τέλεια ενσάρκωσή της στο Λένιν και το έργο του:
“Ο ίδιος ο Μαρξ απέκρουσε την πρόκληση και απάντησε σ’ αυτήν, στη σφαίρα της θεωρίας. Έδωσε μια ερμηνεία της κοινωνικής πραγματικότητας, η οποία προσφέρει την κατάλληλη θεωρητική βάση για την αλλαγή της. Αλλά μόνον με το Λένιν η θεωρητικοπρακτική αυτή ουσία της νέας WELTANSCHAUNUNG ενσωματώθηκε ενεργά – χωρίς να εγκαταλείψει ή να καταπνίξει τη θεωρία – στην ιστορική πραγματικότητα.”
 

Πολύ σημαντικό δίδαγμα θεωρεί ο Λούκατς ότι ο Λένιν δεν είχε ίχνος αυτοϊκανοποίησης αντιμετωπίζοντας τις επιτυχίες χωρίς ματαιοδοξία και τις αποτυχίες με νηφαλιότητα και χωρίς πάθος. 

Σύμφωνα με το Λένιν έξυπνος άνθρωπος δεν είναι αυτός που δεν κάνει λάθη, αλλά αυτός που δεν κάνει βασικά λάθη και που ξέρει πες να διορθώνει τα λάθη του, γρήγορα και χωρίς κόπο. Το Leitmotiv της ζωής του ήταν το εξής: να είσαι πάντα πάνοπλος, έτοιμος για δράση – για σωστή δράση. 

Πέραν αυτού σημειώνει ότι στην ιδιωτική και δημόσια ζωή είχε βαθειά αποστροφή για κάθε μεγαλοστομία, στόμφο ή υπερβολή. Γράφει μάλιστα σε μια σημαντική διατύπωση για τη σχέση θεωρίας – πράξης: “Είναι σημαντικό ότι έδινε μιαν αντικειμενική, φιλοσοφική βάση στην ανθρώπινη απέχθεια για οτιδήποτε «υπερβολικό». « … Κάθε αλήθεια … αν εξογκωθεί ή αν την τραβήξεις πέρα από τα όρια της πραγματικής δυνατότητας εφαρμογής της, μπορεί να ξεπέσει σε παραλογισμό, αλλά επίσης είναι και καταδικασμένη να γίνει παραλογισμός, κάτω από αυτές τις συνθήκες».”
 

Αυτό σημαίνει πως για το Λένιν ακόμη και οι πιο γενικές φιλοσοφικές κατηγορίες, δεν ήταν ποτέ αφηρημένη θεωρητική γενικότητα ∙ ήταν σταθερά συζευγμένες με την πράξη, σαν οχήματα θεωρητικής προπαρασκευής γι’ αυτήν.
 

Σε μια τέτοια θεώρηση η υποκειμενική στάση προκύπτει πάντα από μια αντικειμενική πραγματικότητα και ξαναγυρίζει σ’ αυτήν. Ο Λούκατς συμπεραίνει ότι η υπεροχή του μαρξιστή βρίσκεται στο ότι εφαρμόζει την αντικειμενικότητά του και βαθύτερα και αυστηρότερα. Αυτή η ανώτερη αντικειμενικότητα είναι η πηγή για κείνο που ο Λένιν ονομάζει υποχρέωση. Αξίζει στο σημείο αυτό να κρατήσουμε το πώς τίθεται η υποχρέωση από το Λένιν:
“Να στηρίζεσαι, όταν αιτιολογείς ένα γεγονός, κατ’ ευθείαν και ανοιχτά στην άποψη μιας καθορισμένης κοινωνικής ομάδας”
 

Η ιδιομορφία κάθε κατάστασης και οι επαναστατικές δυνατότητες της είναι το κριτήριο της πρακτικής. Η πρακτική δεν είναι απαραίτητο να είναι πετυχημένη. Στην επανάσταση του 1905, ο Λένιν αντιστάθηκε με πάθος στην ετυμηγορία του Πλεχάνωφ πάνω στην ήττα της ένοπλης εξέγερσης στη Μόσχα ότι «δε θα έπρεπε να είχαμε πάρει τα όπλα», για το λόγο ότι αυτή η ίδια η ήττα προώθησε το προτσές σα σύνολο.
 

Όμως, από τα λενινιστικά διδάγματα, ο Λούκατς συμπεραίνει και το εξής:
“Τα ευγενέστερα αισθήματα, η πιο ανιδιοτελής αφοσίωση, γίνονται απλές φράσεις αν η θεωρητική ουσία της κατάστασης (η ιδιομορφία της) δεν επιτρέπει αληθινή επαναστατική πρακτική.”
Βέβαια, η ιστορία μπορεί να δημιουργήσει και καταστάσεις που έρχονται σε αντίθεση με προηγούμενα αναγνωρισμένες θεωρίες, καταστάσεις που καθιστούν αδύνατη την ανάληψη δράσης, σύμφωνα με αρχές που είναι αληθινές και που είναι γνωστό ότι είναι αληθινές. 

Εδώ ο Λούκατς φέρει το παράδειγμα του πολεμικού κομμουνισμού, όπου αναφέρει ότι ο Λένιν υποχωρεί στην από τα πράγματα αναγκαιότητα, χωρίς όμως να εγκαταλείψει τις θεωρητικές του πεποιθήσεις. Διαφορετικά δηλαδή από τους συγχρόνους του δε θεώρησε ούτε στιγμή τον πολεμικό κομμουνισμό σαν μια γνήσια μορφή σοσιαλισμού.
 

Ο Λούκατς εκτιμά ιδιαίτερα στο Λένιν το ότι συνέχιζε σε όλη τη διάρκεια της ζωής του να διδάσκεται από την πραγματικότητα και ταυτόχρονα είχε τη δυνατότητα ό,τι είχε κάνει κτήμα του να το ταξινομεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι πάντα έτοιμος να δράσει.
 

Τα δύο επόμενα αποσπάσματα είναι χαρακτηριστικά απ’ αυτή την άποψη. Ας δούμε πώς συνταιριάζει την απεραντοσύνη της γνώσης και την πάντα επίκαιρη εντολή της άμεσα σωστής δράσης.
“Η κυρίαρχη υπεροχή της πράξης μόνο στη βάση μιας θεωρίας που έχει σα στόχο την ολότητα μπορεί να πραγματοποιηθεί. Όμως ο Λένιν ξέρει πολύ καλά ότι η αντικειμενικά αναπτυγμένη ολότητα του Είναι, είναι άπειρη και ότι, κατά συνέπεια, δεν μπορεί να γίνει ποτέ αντιληπτή με ολοκληρωμένο τρόπο. Μοιάζει, λοιπόν, να δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος από την απεραντοσύνη της γνώσης και από την πάντα επίκαιρη εντολή της άμεσης σωστής δράσης. Όμως, εκείνο που είναι αφηρημένα θεωρητικά άλυτο, μπορεί πρακτικά να κοπεί όπως ο γόρδιος δεσμός. Το μοναδικό σπαθί που είναι κατάλληλο γι’ αυτό είναι μια ανθρώπινη στάση που μόνο με τα λόγια του Σαίξπηρ μπορεί πάλι να φανεί σωστά: “Το παν είναι να είσαι πάντα σε ετοιμότητα”.”
 

Το τέλος του υστερόγραφου, είναι εξίσου σημαντικό. Είναι αυτονόητο, αναφέρει ο Λούκατς, ότι στην αλληλεπίδραση θεωρίας και πράξης, ο Λένιν έδινε προτεραιότητα στην πράξη, σαν άνθρωπος έτοιμος για δράση. 

Και συνεχίζει λίγο παρακάτω, στην τελευταία παράγραφο:
“Μια σημαντική μεταβολή της ανθρώπινης συμπεριφοράς τις τελευταίες δεκαετίες ήταν ότι το ιδανικό του στωικού επικούρειου “σοφού” σημάδεψε πολύ έντονα τις ηθικοπολιτικοκοινωνικές μας αντιλήψεις, πολύ πιο πέρα από την πανεπιστημιακή φιλοσοφία. 

Αυτή η επίδραση ήταν ταυτόχρονα και εσωτερικός μετασχηματισμός: ο ενεργός – πρακτικός συντελεστής σ’ αυτό το πρότυπο ενισχύθηκε για να γίνει πολύ πιο σημαντικός απ’ ότι ήταν στην αρχαιότητα. Το γεγονός ότι ο Λένιν ήταν πάντοτε έτοιμος αποτελεί το τελευταίο, το μέχρι σήμερα ανώτερο και πιο σημαντικό στάδιο αυτής της ανάπτυξης. 

Το γεγονός, ότι σήμερα, όπου η χειραγώγηση καταβροχθίζει την πράξη, και η απο-ιδεολογικοποίηση τη θεωρία, η πλειοψηφία των “ειδικών” δεν έχει σε μεγάλη υπόληψη αυτό το ιδανικό, δεν είναι παρά ένα επεισόδιο μέσα στην πορεία της παγκόσμιας ιστορίας.

Πέρα από τη σημασία των πράξεων και των έργων του, η μορφή του Λένιν, ενσαρκώνοντας την επιθυμία του να είναι πάντοτε έτοιμος, εκφράζει μια άφθαρτη αξία: αντιπροσωπεύει ένα νέο τύπο υποδειγματικής στάσης απέναντι στην πραγματικότητα.”

* Επιμέλεια: Κ. Γούσης – αυτές οι σύντομες αναφορές πάνω στο βιβλίο του Λούκατς είχαν γραφεί πέρσι υπό μορφή σημειώσεων σαν ελάχιστος φόρος τιμής στην 87η επέτειο από το θάνατο του Λένιν.

πηγή: http://ilesxi.wordpress.com/