του Rémy Herrera οικονομολόγου, ερευνητή στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας της Γαλλίας (CNRS).
Η τεράστια σοβαρότητα της κρίσης που πλήττει αυτή την περίοδο την Ευρώπη, ειδικά την Eυρωζώνη από την Ελλάδα μέχρι την Ιταλία μεταξύ άλλων, λόγω των λεγόμενων "δημόσιων" χρεών, οδηγεί στο ερώτημα : Μήπως οι ευρωπαϊκοί λαοί έχουν κάτι να διδαχτούν από τις εμπειρίες ορισμένων χωρών του (παγκόσμιου) Νότου και από τις στρατηγικές που υιοθετήθηκαν ενάντια στην κρίση;
Διότι είναι γεγονός ότι, έως σήμερα, οι συνταγές του Βορρά, που υποτίθεται ότι ήταν έγκυρες παγκοσμίως, είναι αυτές που εφαρμόστηκαν κατά κανόνα στις οικονομίες του Νότου – έστω κι αν σπανίως ήταν συμφέρουσες. Όμως, αυτοί οι καιροί άλλαξαν…
Η Ευρώπη σε κρίση
Οι νεοφιλελεύθερες λύσεις γενικευμένης λιτότητας και διάλυσης των δημοσίων υπηρεσιών που σήμερα προτείνονται (ή μάλλον επιβάλλονται) προκειμένου να σωθεί ο καπιταλισμός που βρίσκεται σε κρίση και να αναθερμανθεί η οικονομική μεγέθυνση, είναι παράλογες, αποτελούν το πιο σίγουρο μέσο για την περαιτέρω επιδείνωση αυτής της κρίσης και για το ταχύτερο γκρέμισμα του συστήματος στην άβυσσο. Και παντού ευνοούν πολιτικά την ισχυροποίηση της άκρας, ρατσιστικής, δημαγωγικής Δεξιάς, πάντα συνένοχης για την ισχύουσα τάξη πραγμάτων.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η κρίση που διέρχεται τώρα η Ευρωζώνη πρέπει να να γίνει αντιληπτή ως στενά συνδεδεμένη με τα ίδια τα θεμέλια της διαδικασίας της ευρωπαϊκής οικοδόμησης. Θεωρήθηκε ότι ήταν δυνατόν να δημιουργηθεί ένα ενιαίο νόμισμα δίχως κράτος, δίχως καν την ύπαρξη μιας πολιτικά ενοποιημένης Ευρώπης . Υπήρχε ένα αρχικό σφάλμα σε αυτή την Ευρώπη που υποτίθεται ότι θα έκανε να συγκλίνουν πειθαναγκαστικά εντελώς διαφορετικές οικονομίες, δίχως ενίσχυση των πολιτικών θεσμών σε περιφερειακή-τοπική κλίμακα, δίχως προώθηση της κοινωνικής εναρμόνισης από τα πάνω. Άρα λοιπόν είναι λογικό αυτή η «κακή Ευρώπη», που έχει στραφεί κατά των λαών, αντικοινωνική και αντιδημοκρατική, να απορρίπτεται όλο και πιο ανοιχτά.
Ωστόσο, το να συνεχίζει να πιστεύει κανείς στη δυνατότητα μιας καινούργιας «κεϋνσιανής συμφωνίας» θα σήμαινε ότι τρέφει αυταπάτες. Την προηγούμενη “κεϋνσιανή συμφωνία”, που επισφραγίστηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν την είχαν παραχωρήσει οι μεγάλοι κεφαλαιοκράτες, αλλά την είχαν αποσπάσει οι λαϊκοί αγώνες, πολλαπλοί και συγκλίνοντες. Σήμερα, οι ανώτατοι οικονομικοί κύκλοι που έχουν ξαναπάρει την εξουσία δεν είναι διατεθειμένοι να κάνουν καμία παραχώρηση. Ο κεϋνσιανισμός – που κάποιοι βεβαίως επιθυμούν – δεν έχει ούτε ρεαλισμό, ούτε μέλλον. Από εδώ και στο εξής κυριαρχούν τα χρηματοπιστωτικά ολιγοπώλια και υπαγορεύουν το νόμο τους στα κράτη, για να καθορίσουν τα επιτόκια, να δημιουργήσουν νόμισμα ή, όταν είναι απαραίτητο, να εθνικοποιήσουν.
Ρήξη
Μπροστά στη συστημική κρίση και στους κινδύνους που συνεπάγεται – μεταξύ των οποίων η άνοδος στην εξουσία της άκρας Δεξιάς- -, έχει φθάσει ο καιρός για τις προοδευτικές δυνάμεις στην Ευρώπη να ξαναπεράσουν στην επίθεση διατυπώνοντας ξανά εναλλακτικές προτάσεις για μία ριζοσπαστική και διεθνιστική Αριστερά, προσανατολισμένες προς την ανοικοδόμηση κοινωνικών σχεδίων και αλληλεγγύης προς τον μαχόμενο Νότο.
Ανάμεσα στις επείγουσες συζητήσεις που πρέπει να αρχίσουν περιλαμβάνεται η έξοδος από την Ευρωζώνη, ιδιαιτέρως για τη Νότια Ευρώπη, υπό ορισμένους όρους και σύμφωνα με διαφοροποιημένους τρόπους. Προφανώς, θα ήταν σκληρή η λήψη μιας απόφασης για μικρές χώρες, όπως η Ελλάδα. Θα ήταν ψέμα εάν λέγαμε ότι αυτή η επιλογή της ρήξης δεν θα έχει δυσκολίες. Αλλά το ίδιο ψευδές θα ήταν εάν δηλώναμε ότι ένας τέτοιος δρόμος θα οδηγούσε στην καταστροφή.
Αυτό, για τρεις λόγους τουλάχιστον. Κατ΄ αρχάς, σημαντικές ευρωπαϊκές οικονομίες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, δεν είναι στην Ευρωζώνη. Έπειτα, χώρες που επλήγησαν βίαια από την κρίση βρίσκονται σε πορεία ανάκαμψης εκτός της Ευρωζώνης, κυρίως η Ισλανδία. Τέλος, εκτός της ευρωπαϊκής ηπείρου, χώρες του Νότου τόλμησαν να αποφασίσουν τη ρήξη με τους κανόνες του σύγχρονου διεθνούς νομισματικού συστήματος δίχως να προκαλέσουν χάος στο εσωτερικό τους. Συνέβη το εκ διαμέτρου αντίθετο, ακριβώς αυτός ο δρόμος της – προσωρινής-- ρήξης με τα νεοφιλελεύθερα δόγματα τους επέτρεψε να αυτονομηθούν και να ανακάμψουν.
Ποια διδάγματα μπορούμε να αποκομίσουμε από το Νότο;
Πάμπολλες πρόσφατες εμπειρίες στο Νότο έχουν δείξει ότι η επανάκτηση στοιχείων εθνικής κυριαρχίας – και η νομισματική περιλαμβάνεται σε αυτά – και η επίδειξη πολιτικής παρρησίας απέναντι στην υπαγορεύσεις των χρηματοοικονομικών αγορών άνοιξαν περιθώρια χειρισμών που επιτρέπουν σε αυτές τις χώρες να εξέλθουν από δραματικές κοινωνικό-οικονομικές καταστάσεις που οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην ίδια τη λειτουργία – άδικη και απαράδεκτη – του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος.
Ας σκεφτούμε, για παράδειγμα, τη διαδικασία από-δολαριοποίησης στην Κούβα ˙ ή την απομάκρυνση της Βενεζουέλας από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ˙ ή ακόμα τη δημιουργία της Τράπεζας του Νότου (Bancosur), από τη Μπολιβαριανή Συμμαχία για τις Αμερικές (ALBA), στην οποία συμμετέχουν χώρες όπως η Βολιβία και άλλες, συμπεριλαμβανομένης της Βραζιλίας.
Αλλά μπορούμε επίσης να παραθέσουμε τις περιπτώσεις χωρών με λιγότερο ριζοσπαστικές κυβερνήσεις, όπως η Αργεντινή, που κήρυξε στάση πληρωμών στα τέλη του 2001 και ξαναμπήκε αρκετά γρήγορα στον δρόμο της οικονομικής μεγέθυνσης, δίχως να απομονωθεί στις διεθνείς συναλλαγές. Στάση πληρωμών, υποτίμηση του νομίσματος και σχέδιο μετατροπής του χρέους ήταν τα μέτρα που έσωσαν την οικονομία της Αργεντινής από τη νεοφιλελεύθερη καταστροφή.
Ωστόσο, το να συνεχίζει να πιστεύει κανείς στη δυνατότητα μιας καινούργιας «κεϋνσιανής συμφωνίας» θα σήμαινε ότι τρέφει αυταπάτες. Την προηγούμενη “κεϋνσιανή συμφωνία”, που επισφραγίστηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν την είχαν παραχωρήσει οι μεγάλοι κεφαλαιοκράτες, αλλά την είχαν αποσπάσει οι λαϊκοί αγώνες, πολλαπλοί και συγκλίνοντες. Σήμερα, οι ανώτατοι οικονομικοί κύκλοι που έχουν ξαναπάρει την εξουσία δεν είναι διατεθειμένοι να κάνουν καμία παραχώρηση. Ο κεϋνσιανισμός – που κάποιοι βεβαίως επιθυμούν – δεν έχει ούτε ρεαλισμό, ούτε μέλλον. Από εδώ και στο εξής κυριαρχούν τα χρηματοπιστωτικά ολιγοπώλια και υπαγορεύουν το νόμο τους στα κράτη, για να καθορίσουν τα επιτόκια, να δημιουργήσουν νόμισμα ή, όταν είναι απαραίτητο, να εθνικοποιήσουν.
Ρήξη
Μπροστά στη συστημική κρίση και στους κινδύνους που συνεπάγεται – μεταξύ των οποίων η άνοδος στην εξουσία της άκρας Δεξιάς- -, έχει φθάσει ο καιρός για τις προοδευτικές δυνάμεις στην Ευρώπη να ξαναπεράσουν στην επίθεση διατυπώνοντας ξανά εναλλακτικές προτάσεις για μία ριζοσπαστική και διεθνιστική Αριστερά, προσανατολισμένες προς την ανοικοδόμηση κοινωνικών σχεδίων και αλληλεγγύης προς τον μαχόμενο Νότο.
Ανάμεσα στις επείγουσες συζητήσεις που πρέπει να αρχίσουν περιλαμβάνεται η έξοδος από την Ευρωζώνη, ιδιαιτέρως για τη Νότια Ευρώπη, υπό ορισμένους όρους και σύμφωνα με διαφοροποιημένους τρόπους. Προφανώς, θα ήταν σκληρή η λήψη μιας απόφασης για μικρές χώρες, όπως η Ελλάδα. Θα ήταν ψέμα εάν λέγαμε ότι αυτή η επιλογή της ρήξης δεν θα έχει δυσκολίες. Αλλά το ίδιο ψευδές θα ήταν εάν δηλώναμε ότι ένας τέτοιος δρόμος θα οδηγούσε στην καταστροφή.
Αυτό, για τρεις λόγους τουλάχιστον. Κατ΄ αρχάς, σημαντικές ευρωπαϊκές οικονομίες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, δεν είναι στην Ευρωζώνη. Έπειτα, χώρες που επλήγησαν βίαια από την κρίση βρίσκονται σε πορεία ανάκαμψης εκτός της Ευρωζώνης, κυρίως η Ισλανδία. Τέλος, εκτός της ευρωπαϊκής ηπείρου, χώρες του Νότου τόλμησαν να αποφασίσουν τη ρήξη με τους κανόνες του σύγχρονου διεθνούς νομισματικού συστήματος δίχως να προκαλέσουν χάος στο εσωτερικό τους. Συνέβη το εκ διαμέτρου αντίθετο, ακριβώς αυτός ο δρόμος της – προσωρινής-- ρήξης με τα νεοφιλελεύθερα δόγματα τους επέτρεψε να αυτονομηθούν και να ανακάμψουν.
Ποια διδάγματα μπορούμε να αποκομίσουμε από το Νότο;
Πάμπολλες πρόσφατες εμπειρίες στο Νότο έχουν δείξει ότι η επανάκτηση στοιχείων εθνικής κυριαρχίας – και η νομισματική περιλαμβάνεται σε αυτά – και η επίδειξη πολιτικής παρρησίας απέναντι στην υπαγορεύσεις των χρηματοοικονομικών αγορών άνοιξαν περιθώρια χειρισμών που επιτρέπουν σε αυτές τις χώρες να εξέλθουν από δραματικές κοινωνικό-οικονομικές καταστάσεις που οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην ίδια τη λειτουργία – άδικη και απαράδεκτη – του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος.
Ας σκεφτούμε, για παράδειγμα, τη διαδικασία από-δολαριοποίησης στην Κούβα ˙ ή την απομάκρυνση της Βενεζουέλας από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ˙ ή ακόμα τη δημιουργία της Τράπεζας του Νότου (Bancosur), από τη Μπολιβαριανή Συμμαχία για τις Αμερικές (ALBA), στην οποία συμμετέχουν χώρες όπως η Βολιβία και άλλες, συμπεριλαμβανομένης της Βραζιλίας.
Αλλά μπορούμε επίσης να παραθέσουμε τις περιπτώσεις χωρών με λιγότερο ριζοσπαστικές κυβερνήσεις, όπως η Αργεντινή, που κήρυξε στάση πληρωμών στα τέλη του 2001 και ξαναμπήκε αρκετά γρήγορα στον δρόμο της οικονομικής μεγέθυνσης, δίχως να απομονωθεί στις διεθνείς συναλλαγές. Στάση πληρωμών, υποτίμηση του νομίσματος και σχέδιο μετατροπής του χρέους ήταν τα μέτρα που έσωσαν την οικονομία της Αργεντινής από τη νεοφιλελεύθερη καταστροφή.
Αναμφίβολα, η έξοδος από το ευρώ θα ήταν δυσκολότερη για μία χώρα όπως η Ελλάδα, που έχει παραγωγική και εξαγωγική βάση πολύ πιο αδύνατη από εκείνη της Αργεντινής (που στηρίζεται στην αγροτοβιομηχανία και στην ενέργεια) ˙ βεβαίως όμως για το λαό της δεν θα σήμαινε και «το τέλος του κόσμου», όπως αναγγέλλουν τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης.
Είναι δύσκολο να ληφθεί μία τέτοια απόφαση, λόγω των δημοσίων ελλειμμάτων και των κινδύνων φυγής κεφαλαίων.
Όμως, τώρα πια φαίνεται αναγκαία για την έξοδο από τη νεοφιλελεύθερη παγίδα – και πριν αποφασίσει η ίδια η Γερμανία να αποβάλει τη χώρα [από την Ευρωζώνη]!
Ας σκεφτούμε επίσης τον Ισημερινό που η κυβέρνησή του άρχισε έναν έλεγχο του εξωτερικού χρέους, ακύρωσε τα «απεχθή» χρέη (δηλαδή παράνομα και/ή αδικαιολόγητα), χρησιμοποίησε την αθέτηση πληρωμών για να μειώσει το βάρος του δημοσίου χρέους κι έτσι αποδέσμευσε πόρους για τις κοινωνικές πολιτικές και τις υποδομές. Σε όλες αυτές τις, μη καταστροφικές, εμπειρίες, η επανάκτηση από το κράτος της κυριαρχίας του στις πολιτικές αποφάσεις για την οικονομία επέτρεψε να βγουν οι χώρες από το βούρκο όπου είχαν βυθιστεί. Όπως είναι και η περίπτωση της Μαλαισίας, μετά την ασιατική κρίση του 1998, όταν η κυβέρνηση (που δεν ήταν «αριστερή») έθεσε όρια στις προσταγές του ΔΝΤ και εφάρμοσε την πολιτική ενάντια στην κρίση που εκείνη έκρινε ορθή.
Τότε λοιπόν, γιατί όχι και στην Ευρώπη; Βεβαίως, οι συνθήκες είναι διαφορετικές από τη μία ήπειρο στην άλλη, αλλά υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις, υπό τη μορφή μετακαπιταλιστικών μεταβάσεων, δημοκρατικών και κοινωνικών, παρόμοιων με το Νότο.
Τότε λοιπόν, γιατί όχι και στην Ευρώπη; Βεβαίως, οι συνθήκες είναι διαφορετικές από τη μία ήπειρο στην άλλη, αλλά υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις, υπό τη μορφή μετακαπιταλιστικών μεταβάσεων, δημοκρατικών και κοινωνικών, παρόμοιων με το Νότο.
Η επιτακτική ανάγκη δεν είναι η επεξεργασία θαυματουργών ή έτοιμων λύσεων, αλλά το άνοιγμα της συζήτησης στην Αριστερά.
Έχει έλθει λοιπόν η ώρα να μιλήσουμε, επιτέλους, χωρίς ταμπού ούτε συμπλέγματα, για λύσεις ενάντια στην κρίση ταγμένες στην υπηρεσία των ευρωπαϊκών λαών: έξοδος από την Ευρωζώνη, εθνικά νομίσματα (ή ενδεχομένως ένα καινούργιο κοινό νόμισμα), επαναπροσδιορισμός του πολιτικού ρόλου των κεντρικών τραπεζών, εθνικοποίηση του τραπεζικού συστήματος και ορισμένων στρατηγικής σημασίας τομέων της οικονομίας, ακύρωση των δημοσίων χρεών, άμεση ανακατανομή του πλούτου, αναδόμηση των δημοσίων υπηρεσιών, ανάπτυξη της λαϊκής συμμετοχής, αλλά επίσης μια νέα ώθηση στην ευρωπαϊκή περιφερειοποίηση, που να είναι προοδευτική και ανοιχτή στο Νότο…
Διότι, στην πραγματικότητα, κυρίαρχοι είναι οι λαοί, όχι τα χρέη.
Μετάφραση: Βέρα Δαμόφλη
Μετάφραση: Βέρα Δαμόφλη
πηγή: "αριστερό βήμα"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου