Ναμίμπια: Μια αληθινή ιστορία βγαλμένη από μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας

Ή πως ο ανθρώπινος νους αδυνατεί να συλλάβει τη σχέση του με τα οικοσυστήματα

της Μαριαννίνας Ρακκά

Ναμίμπια, 2006. 

Ο Justin Brashares υποψήφιος διδάκτορας ζωολογίας ξεκινά μια σειρά παρατηρήσεων για τη κατάσταση των πληθυσμών γαζελών στην αφρικανική σαβάνα. 

Μετά από αρκετές προσπάθειες συνειδητοποιεί ότι το ζώο που μελετά έχει εξαφανιστεί από τη σαβάνα. 
  
φώτο: Στο κέντρο (η άσπρη συστάδα) πληθυσμός νεκρών ψαριών που βγαίνουν στην επιφάνεια

Το ίδιο συμβαίνει και με τα υπόλοιπα είδη που συναντώνται στην περιοχή: Ελέφαντες, ιπποπόταμοι, ζέβρες και λιοντάρια εμφανίζουν μια τρομακτική μείωση που φτάνει σε ορισμένες περιπτώσεις απώλειες του 80% των πληθυσμών τους μέσα σε μερικά χρόνια. 

Τη θέση τους έχει πάρει ένα άλλο είδος που προκαλεί εφιάλτες στους πληθυσμούς των ντόπιων: πλήθη μπαμπουίνων καταλαμβάνουν τις περιοχές. Λόγω της απουσίας άλλων μεγάλων σαρκοφάγων οι πληθυσμοί τους αυξάνονται τρομακτικά προκαλώντας ζημιές σε καλλιέργειες και αποτελώντας πηγή ασθενειών για τον άνθρωπο. Μάλιστα η αύξηση των μπαμπουίνων έχει λάβει υπερβολικές διαστάσεις με αποτέλεσμα ο ανταγωνισμός μεταξύ τους να φτάσει σε τέτοιο επίπεδο που δίνει τρομερό πλεονέκτημα στα επιθετικά εύρωστα αρσενικά, των οποίων ο αριθμός έχει επίσης αυξηθεί. 

Η επιθετικότητά τους αυτή πάρα πολλές φορές κατευθύνεται προς τον άνθρωπο προκαλώντας μια κατάσταση τρόμου σε όλες τις περιοχές γύρω από τη σαβάνα.
Η εισβολή των μπαμπουίνων στους οικισμούς των ανθρώπων θέτει ένα πολύ επιτακτικό ερώτημα: τι έχει προκαλέσει αυτή τη διαταραχή της ισορροπίας σε ένα οικοσύστημα τόσο πλούσιο όσο οι αφρικανικές σαβάνες;

Η απάντηση βρίσκεται λίγο πιο μακριά, στις ακτές της Αφρικής.
Σβακόπμουντ, Ναμίμπια. Η πόλη κατακλύζεται από μια ανυπόφορη οσμή «χαλασμένου αυγού», η θάλασσα βάφεται λευκή. Μερικές ώρες αργότερα χιλιάδες αστακοί και καβούρια βγαίνουν στην ακτή αναζητώντας οξυγόνο και ένα δισεκατομμύριο ψάρια ξεβράζονται στις ακτές της νεκρά. Οι επιχειρήσεις καθαρισμού των ακτών χρειάστηκαν βδομάδες για να απομακρύνουν τους τόνους ψαριών από την περιοχή. Δυστυχώς δεν είναι η πρώτη φορά που κάτι τέτοιο συμβαίνει, ούτε η τελευταία. Ανατρέχοντας σε αρχεία της υπηρεσίας αλιείας, ερευνητές βρήκαν πλήθος αναφορών για παρόμοια περιστατικά ήδη από το 1970, μετά την πρώτη κατάρρευση των ντόπιων ιχθυοπληθυσμών. 

Η επόμενή τους κίνηση ήταν να στραφούν σε δορυφορικές εικόνες της περιοχής για να αναζητήσουν τη πηγή αυτών των εικόνων βιβλικής καταστροφής. Τα αποτελέσματα ήταν ξεκάθαρα καθώς οι ημερομηνίες των περιστατικών συνέπιπταν με εκλύσεις αερίων σε τόσο μεγάλη κλίμακα που ήταν εμφανείς στους δορυφορικούς χάρτες. Εκρήξεις μεθανίου και υδροξειδίου του θείου γέμιζαν τις παράκτιες περιοχές με θανατηφόρα αέρια, προκαλώντας το μαζικό θάνατο ψαριών.  Οι εκρήξεις αυτές όσο και να μοιάζουν με φυσικά φαινόμενα, είναι αποτέλεσμα ανθρωπογενούς παρέμβασης που προκάλεσε την ενεργοποίηση μιας περίπλοκης αλυσίδας γεγονότων.

Οι ακτές της Ναμίμπια τροφοδοτούνται από επεισόδια γνωστά και ως αναδύσεις. Λόγω των ανέμων σε ορισμένες περιόδους του χρόνου, ρεύματα νερού γεμάτα θρεπτικά συστατικά ανεβαίνουν από τα βαθιά προς τις ακτές, προκαλώντας μια εποχική ‘’έκρηξη” φυτοπλαγκτού και τροφοδοτώντας μια τροφική αλυσίδα αποτελούμενη στα πρώτα στάδια κυρίως από ζωοπλαγκτό και μικρά πελαγικά ψάρια όπως οι σαρδέλες. Η τοπική οικονομία μάλιστα βασίζεται κατά ένα μεγάλο βαθμό στην αλιεία σαρδέλας. 

Η υπεραλίευση των βιομηχανικά αλιευτικά ευρωπαϊκής προέλευσης, αφαιρεί το μοναδικό είδος που μπορεί να ελέγξει την έκρηξη του φυτοπλαγκτού όταν οι άνεμοι είναι ισχυροί, μιας και το ζωοπλαγκτό παρασέρνεται στα ανοικτά. Άμεσο αποτέλεσμα της ανεξέλεγκτης αύξησης είναι η συσσώρευση μεγάλης ποσότητας νεκρού φυτοπλαγκτού στο βυθό της περιοχής, όπου και αποσυντίθεται προκαλώντας συσσώρευση αερίων. Τα αέρια αυτά, κυρίως μεθάνιο και διοξείδιο του θείου, απελευθερώνονται σε μεγάλες ποσότητες όταν λόγω καταιγίδων μειώνεται η ατμοσφαιρική πίεση-και επομένως και η υποθαλάσσια-δημιουργώντας αυτές τις «εκρήξεις» οι οποίες πολλές φορές καλύπτουν 20.000 τμ ωκεανού. 

Το φαινόμενο πλήττει τους ντόπιους ψαράδες οι οποίοι αδυνατούν να απομακρυνθούν πολύ από τις ακτές για να ψαρέψουν σε άλλες περιοχές, και μπορεί να ανιχνευτεί στα στατιστικά της τοπικής αλιείας καθώς τα αλιεύματα πέφτουν κατακόρυφα αδυνατώντας να τροφοδοτήσουν την τοπική αγορά.
Γυρνώντας όμως στο αρχικό ερώτημα, τι σχέση μπορεί να έχει η αλιεία με την εξαφάνιση των ζώων της σαβάνας; Η απάντηση δόθηκε από μερικά γραφήματα που κατέδειξαν ότι η τραγική μείωση αλιεύματος συνέπιπτε χρονολογικά με τη μείωση των ζώων και την διαθεσιμότητα κρέατος στη ντόπια αγορά. Το κομμάτι που έλειπε από αυτό το χαοτικό παζλ ήταν το παράνομο κυνήγι άγριων ζώων που τροφοδοτούσε την αγορά με την απαραίτητη ζωική πρωτεΐνη που ο τομέας της αλιείας αδυνατούσε να δώσει στον αυξανόμενο πληθυσμό της Ναμίμπια. Κάπως έτσι χάθηκαν όλα αυτά τα ζώα από τη σαβάνα και η υπεραλίευση κατέληξε να είναι η γενεσιουργός αιτία για την αυξανόμενη απειλή των μπαμπουίνων στους αφρικάνικους οικισμούς.

Το παράδειγμα της Ναμίμπια είναι ένα μόνο παράδειγμα ακραίων φαινομένων που αναμένεται να αυξηθούν κατά πολύ τα επόμενα χρόνια. Η αιτία έγκειται στις ανυπέρβλητες πιέσεις που δέχονται τα οικοσυστήματα (κλιματικές αλλαγές, ρύπανση, αλόγιστη χρήση πηγών κ.α.) οι οποίες μειώνουν κατά πολύ την προσαρμοστικότητά τους και τα οδηγούν σε ακραίες αποκρίσεις και κατάρρευση. 

Ο βασικότερος λόγος όμως για την αύξηση αυτών των φαινομένων είναι η αδυναμία του ανθρώπου να συνειδητοποιήσει την συνεκτικότητα των οικοσυστημάτων και τη θέση του μέσα σε αυτά. Η αδυναμία αυτή τον καθιστά ανίκανο να διαμορφώσει μια ολιστική αντιμετώπιση για να λύσει τα προβλήματα που ο ίδιος έχει δημιουργήσει και τον οδηγεί στην αναζήτηση εφήμερων λύσεων που πιέζουν ακόμα περισσότερο το φυσικό περιβάλλον…

Andrew Bakun and Scarla J. Weeks, Greenhouse gas buildup, sardines, submarine eruptions and the possibility of abrupt degradation of intense marine upwelling ecosystems, Ecology Letters, (2004) 7: 1015–1023
National Geographic’s Strange Days on Planet Earth, Dangerous Catch, 2008
Alida Bundy, Ratana Chuenpagdee, Svein Jentoft, and Robin Mahon, If science is not the answer, what is? An alternative governance model for the world’s fisheries

Πηγές: frontiersinecology.org και ardin-rixi.gr