Οι λαοί του αραβικού κόσμου επιμένουν στον αγώνα

Τα πιθανά σενάρια ανά χώρα - ο ρόλος των ΗΠΑ

της Αλίκης Παπαδομιχελάκη

Κοινός παρανομαστής:

Παρά τις ιστορικο-κοινωνικές τους διαφορές οι λαϊκές εξεγέρσεις στις αραβικές χώρες έχουν και τους κοινούς παρανομαστές τους.

Έχουν την 4 αιώνων εμπειρία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το πέρασμα στην Αποικιοκρατία, την περίοδο εθνικών απελευθερώσεων, την κοινή γλώσσα και θρησκεία. Στη λαϊκή βάση υπάρχει ακόμα το πνεύμα της Ούμα Ισλαμία, δηλ. της ισλαμικής (όχι ισλαμιστικής) Κοινότητας. 

Οι λαϊκές εξεγέρσεις έχουν μεγάλη διάρκεια και μαζικότητα. Κοινός τους παρανομαστής το πολιτικο-κοινωνικό αίτημα για δημοκρατία και δίκαιη κοινωνικά ανακατανομή.

Όπως στην περίπτωση της Λ. Αμερικής έτσι και εδώ έχουμε το φαινόμενο συγκοινωνούντων δοχείων ως προς τους αλληλεπηρεασμούς στην κοινωνική βάση και τα λαϊκά κινήματα.

Μπορούμε με βεβαιότητα να υποστηρίξουμε ότι βρισκόμαστε στο τέλος εποχής της αραβικής περιόδου πολιτικού αυταρχισμού, καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, μονοκομματισμών ή και βασιλικών αυλών, που διαχειρίζονταν την πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή των χωρών. συχνά χωρίς κανένα έλεγχο.

• 1ος στόχος των εξεγερμένων ήταν και παραμένει η εκδίωξη των δικτατόρων και εγκαθίδρυση μιας ουσιαστικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και όχι αυτή που βραχυκύκλωναν οι ντόπιες ΚΥΠ. Ο διευρυμένος πολυκομματισμός, που ευελπιστούμε να προκύψει από τις προσεχείς εκλογές (Τυνησία, Αίγυπτο, Μπαχρέιν, ίσως και Υεμένη) θα τείνει να αποδεσμεύεται από την επιρροή του στρατού ή των βασιλικών κύκλων.
 

• 2ος στόχος, η διεύρυνση και μονιμότερου χαρακτήρα εγκατάσταση κοινωνικών φορέων (συνδικάτων, κινηματικών και τοπικών οργανώσεων). Η εμβέλειά τους θα εξαρτηθεί από τους ρυθμούς απεγκλωβισμού των λαών από παλιές ή και νέες εξαρτήσεις ντόπιες και ξένες. Σε κάποιες από τις εξεγερμένες χώρες, τα κοινωνικά κινήματα θα γνωρίσουν νέο βαθμό ωρίμανσης αντίστοιχο με αυτόν που υπήρξε σε δυτικές χώρες σε παλαιότερες εποχές. Θα υπάρξουν όμως και περιπτώσεις όπου τα αιτήματα των μαζών θα περάσουν από κανάλια θρησκευτικής, εθνοτικής και φυλετικής ταυτότητας με έντονες τις επιρροές ξένων παραγόντων (Μπαχρέιν, Λιβύη).

Πιθανά σενάρια ανά χώρα

Αίγυπτος
 

Η χώρα θα συνεχίσει, τουλάχιστον για μεσοπρόθεσμο διάστημα, να βρίσκεται κάτω από την επιρροή του στρατού, που δεσμεύτηκε να σεβαστεί τις διεθνείς του συμβάσεις και υποχρεώσεις (βλ. Camp David).
Ο στρατός εξασφαλίζει όχι μόνο την ασφάλεια της χώρας αλλά και συμμετέχει ενεργά στην οικονομική ζωή . Όπως και στην Τουρκία είναι κάτοχος εθνικών εταιρειών (ύδρευση, σιδηρόδρομος, ηλεκτρισμός, ελαιουργία, διακίνηση βενζίνης κ.α). Πολλά επίσης στελέχη του είναι επιχειρηματίες ολόκληρου δικτύου εμπορικών εταιρειών. Συνολικά υπολογίζεται ότι συμμετέχει με ένα 10-15% στην οικονομική ζωή της χώρας.
 

Αυτός ο ιδιότυπος «κρατισμός» δεν είχε συχνά τα ίδια συμφέροντα με την άκρατη ιδιωτικοποίηση που προωθούσε ο Μουμπάρακ και η αυλή του, κάτω από την πίεση του διεθνούς χρηματιστηριακού κεφαλαίου.

Ο τρόπος με τον οποίο μεγάλο τμήμα του στρατού αντέδρασε και χειρίστηκε την κρίση δείχνει πως απόφασή τους ήταν να διαφυλάξουν την εσωτερική ηρεμία και συνοχή, διατηρώντας αλώβητο τον κρατικό μηχανισμό.
Μήπως ο στρατός θα προετοιμάσει από τις γραμμές του κάποιον νέο υποψήφιο για τις εκλογές; Και σε ποιο βαθμό αυτός θα είναι διατεθειμένος να εξυπηρετήσει τα γεωστρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ στην περιοχή;

Η οικονομική κατάσταση της χώρας δεν είναι τόσο εύρωστη ώστε να αποφευχθούν και νέες διαμαρτυρίες. Παρ' αυτά η Αίγυπτος δεν θα βρεθεί σε κατάσταση ακυβερνησίας, τόσο εξ' αιτίας των εσωτερικών ισορροπιών, όσο και λόγω της γεωπολιτικής της θέσης (Ισραήλ, κανάλι Σουέζ και της βαρύτητας που έχει ευρύτερα στον αραβικό κόσμο). Μ' όλο που η εποχή του Νασερισμού τελείωσε ανεπιστρεπτί, παραμένουν κάποια στοιχεία εθνικής υπερηφάνειας, που ξαναζωντάνεψαν τα κινήματα, τα οποία δεν είναι διατεθειμένα να ξεπουλήσουν εντελώς την εθνική τους κυριαρχία.
 

Με τις αιματηρότατες εξελίξεις στην Λιβύη, η αμερικανική ηγεσία δεν θα έχει προς το παρόν πολλά περιθώρια ελιγμών στο Κάιρο.

Τυνησία
 

Η Τυνησία μάλλον θα γνωρίσει περισσότερες διακυμάνσεις. Είναι σφήνα ανάμεσα σε δυο ενεργειακούς κολοσσούς, την Λιβύη και την Αλγερία ( η 4η μεγαλύτερη σε αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο). Ο Τυνησιακός λαός έχει πολύ περισσότερες απαιτήσεις για πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα. Η χώρα όμως διαθέτει πολύ λιγότερες οικονομικές δυνατότητες για να τα υλοποιήσει. Αν η άρχουσα τάξη συνεχίσει να παραμένει αδηφάγα, συμπιέζοντας τα μεσαία στρώματα, θα δυσκολευτεί να εδραιώσει την πολιτική της ηγεμονία.
 

Η Αριστερά και οι ισλαμιστές θα αποκτήσουν πιο διευρυμένη βάση, πιθανά με κοινό παρανομαστή τα κοινωνικά αιτήματα. Ήδη δημιουργήθηκε ένα πρώτο κοινό μέτωπο με την συμμετοχή 4 μικρών κομμάτων, που ήταν αντιπολιτευόμενα ή στην παρανομία επί εποχής Μπεν Αλί.
 

Αν στην Αλγερία υπάρξουν εξελίξεις, θα επηρεάσουν ανάλογα, θετικά ή αρνητικά, την σταθερότητα και στην Τυνησία. Η έξοδος πληθυσμού από την Λιβύη, στα νότια της Τυνησίας ήδη δημιουργεί νέες πρόσκαιρες δυσκολίες.

Λιβύη
 

Στη Λιβύη έχει ξεσπάσει εμφύλιος πόλεμος. Ήταν αναμενόμενος αν πάρουμε υπόψη μας τους ακόλουθους παράγοντες: έλλειψη στοιχειώδους πολιτικής ζωής, προβλήματα μεταξύ βερβερίνων και βεδουίνων, αλλοπρόσαλλος χαρακτήρας του Καντάφι, παρά τα κάποια ανοίγματά του προς την Δύση (μέσω Μπλέρ αρχικά και Μπερλουσκόνι αργότερα προς το σύνολο των G20).
 

O μονοπωλιακός κρατικός καπιταλισμός στην οικονομία, με άμεσο έλεγχο στις εξαγωγές-εισαγωγές θα καταρρεύσει, δυστυχώς μέσα σε λουτρό αίματος. Ή έλλειψη άλλων πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων στην χώρα δεν δίνει την δυνατότητα για ουσιαστικές εναλλακτικές, εσωτερικά υποκινούμενες, πολιτικές λύσεις. Εξ ου και ο κίνδυνος όχι μόνο επέμβασης του ΝΑΤΟ, αλλά και εγκαθίδρυσης των ισχυρών του πλανήτη με πρόσχημα την αιματοχυσία. Οι πόλεις του βορρά διαφέρουν από την βεδουίνικη ενδοχώρα, που στηρίζει τον Καντάφι και επανδρώνει τον στρατό του δίπλα στους μισθοφόρους.
 

Πολεμικά πλοία του ΝΑΤΟ, συμπεριλαμβανομένης και ελληνικής φρεγάτας βρίσκονται σε επιφυλακή στα σύνορα με τα Λίβυα χωρικά ύδατα.

Εάν υπάρξει στρατιωτική επέμβαση θα έχουμε επανάληψη του Ιράκ με δυτική επικυριαρχία στην τόσο πλούσια σε κοιτάσματα υδρογονανθράκων γειτονική χώρα.
 

Αυτό που δεν μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν οι Αμερικανοί στην Αλγερία, (δηλ. την δημιουργία στρατιωτικής βάσης στην Σαχάρα, γιατί κάποιες δυνάμεις στον στρατό και στο πολιτικό σκηνικό την είχαν αποτρέψει πριν 3 χρόνια), πιθανότατα να το δούμε σε κάποιο διάστημα στην Λιβύη. Επιχείρημα θα είναι η καταπολέμηση της AQMI, δηλ. των εξτρεμιστών ισλαμιστών στην Αλγερινό- Νηγερινο-Μαλική Σαχάρα και υποσαχάρια περιοχή. 

Η νέα προσωρινή κυβέρνηση που προκηρύχτηκε στην Βεγγάζη, με επικεφαλής τον πρώην υπουργό δικαιοσύνης του Καντάφι, θα μπορέσει να διασφαλίσει, χωρίς ξένες παρεμβάσεις, την σταθερότητα στην χώρα; Δύσκολα.

Μπαχρέιν
 
Εδώ τα κοινωνικά αιτήματα συνδυάζονται και με τον θρησκευτικό παράγοντα των αιτημάτων της κοινωνικά και οικονομικά παραγκωνισμένης σιιτικής πλειοψηφίας. Υπενθυμίζουμε δε ότι στο Μπαχρέιν βρίσκονται οι βάσεις του 5ου αμερικανικού στόλου, με εξέχοντα ρόλο στο Ινδικό πέλαγος. (Ιράν, Ιράκ, Σ. Αραβία, Πακιστάν, Ινδία).

Άραγε οι ΗΠΑ πάνε για μια Μεγάλη Μέση Ανατολή;

1. Σε πρώτη φάση οι ΗΠΑ θα επηρεάσουν έμμεσα τα λαϊκά κινήματα, ώστε να εξασφαλίσουν νέες μορφές νεοαποικιακής διείσδυσης. Για να το πετύχουν θα χρειαστεί να μειώσουν μεσοπρόθεσμα την επιρροή των ντόπιων πολιτικών παραγόντων. Οι πετρελαϊκές πολυεθνικές έχουν συμφέρον να κυριαρχήσουν στις νέες πετρελαιοπαραγωγές περιοχές, απαλλαγμένες από την διαμεσολάβηση ντόπιων αδηφάγων ηγεμόνων. Άλλωστε αυτό κάνει το χρηματιστηριακό κεφάλαιο και στις ανεπτυγμένες χώρες, προωθώντας την άμεση εκμετάλλευση των εργαζομένων και συρρικνώνοντας την πολιτικο-οικονομική εμβέλεια των μεσαίων στρωμάτων.  

2. Σε δεύτερη φάση έρχεται και η μεσοπρόθεσμη κερδοσκοπία των τιμών πετρελαίου, που γνωρίσαμε ήδη με τον πόλεμο στο Ιράκ. Κάτι τέτοιο ίσως ενισχύσει την θέση των συντηρητικών στις ΗΠΑ, με αρνητικές επιπτώσεις για την πιο ευέλικτη πολιτική Ομπάμα στον αραβικό κόσμο. Η αύξηση των τιμών πετρελαίου και φυσικού αερίου θα έχει αρνητικές επιπτώσεις σε Ευρώπη και σε εκείνες τις αραβικές χώρες που δεν διαθέτουν ενεργειακές πηγές .

Οι ΗΠΑ από την εποχή Μπους είχαν ανακηρύξει την δημιουργία Μεγάλης Μέσης Ανατολής. Κάποιοι προσπαθούν επωφελούμενοι από την ρευστή ακόμα κατάσταση να το προωθήσουν, ευνουχίζοντας τους αγώνες των λαών. Όλες οι προοδευτικές δυνάμεις παγκόσμια οφείλουν να έχουν εγρήγορση και να σταθούν αλληλέγγυοι με τα αιτήματα των λαϊκών μαζών.

Η «ειρηνευτική» πολιτική των ΗΠΑ και της Ε.Ε στον αραβικό κόσμο θα βοηθήσει τις κυρίαρχες αμερικανικές δυνάμεις να κερδίσουν χρόνο στο Παλαιστινιακό. Δεν είναι σίγουρο ότι η λύση του θα επισπευσθεί στις σημερινές συνθήκες. Η διαμάχη μεταξύ Χαμάς και Φατάχ καλά κρατεί. Δεν θα μας εξέπληττε αν την δούμε να μεγαλώνει κάτω από την πίεση των νέων ισορροπιών και ανταγωνισμών μεταξύ των αραβικών ελίτ. Σε λάθος περίοδο διάλεξε η ελληνική κυβέρνηση να συσφίξει τις σχέσεις της με το Ισραήλ. Τι κατάντια.

Οι αλλαγές που έρχονται στον ευρύτερο γεωπολιτικό χάρτη θα είναι βέβαια σε πρώτο επίπεδο προς όφελος των λαών των περιοχών. Τουλάχιστον το ευχόμαστε, γιατί δεν είναι εύκολο να σβήσει γρήγορα από την μνήμη των λαών το χυμένο αίμα, πόσο μάλλον όταν οι κοινωνικές συνθήκες δεν θα βελτιωθούν ριζικά και μακροχρόνια.

Οι ΗΠΑ θα επιδιώξουν να ανακτήσουν την πολιτικο-οικονομική τους επικυριαρχία , που λαβώθηκε με την πολιτική Μπους. Γι αυτό και θα ζητήσουν την συμμετοχή της ΕΕ σε πιθανή στρατιωτική επέμβαση του ΝΑΤΟ και του 6ου αμερικανικού στόλου στην Λιβύη. Προς το παρών η Γαλλία, από το στόμα του Ζυπέ (του νέου ΥΠΕΞ, της Σιρακικής πτέρυγας) δηλώνει ότι δεν πρόκειται να συμμετάσχει. 

Η αριστερά πρέπει αποφασιστικά να πει όχι και να αποτρέψει ένα τέτοιο ενδεχόμενο.
 

Η ελίτ της ΕΕ θα είναι μάλλον ο κύριος χαμένος, γιατί ενώ δεν θα αποκομίσει ιδιαίτερα οικονομικά οφέλη (πληρώνει ακόμα την αποικιοκρατία), θα έχει τις επιπτώσεις νέων κυμάτων προσφύγων.
Και στο θέμα αυτό η Ευρωπαϊκή αριστερά καλείται να παίξει σημαντικό ρόλο, ενάντια στην ξενοφοβία και τον ρατσισμό, αλλά και για την επανένταξη των προσφύγων στην χώρα τους, με την προώθηση στόχων συνανάπτυξης με τις γειτονικές χώρες και λαούς.
 

Ο τρόπος με τον οποίο θα δράσουν συντονισμένα οι φιλειρηνικές δυνάμεις στην Ευρώπη και τον κόσμο μπορεί να παίξει θετικό ρόλο και είναι αναγκαίος .

Πηγή: http://www.iskra.gr/