Καπιταλιστική κρίση, απεχθές χρέος και αθέτηση πληρωμών

Ευρεία περίληψη της εισήγησης του Γιάννη Τόλιου στο Διεθνές Συνέδριο 

«Δημόσιο Χρέος και πολιτικές λιτότητας στην Ευρώπη. Η απάντηση της Ευρωπαϊκής Αριστεράς»  

Αγαπητές συντρόφισσες και σύντροφοι,

Λένε ότι ο τελευταίος ομιλητής στο πάνελ, έχει ένα πλεονέκτημα αλλά και ένα μειονέκτημα. Ως τελευταίος γνωρίζει όσα έχουν ειπωθεί από τους προλαλήσαντες, αλλά ταυτόχρονα δεν πρέπει να τους επαναλάβει.!

Το θέμα όμως της συζήτησης μας είναι μεγάλο και παρά τις συμπτώσεις σε πολλά ζητήματα, υπάρχουν και διαφορετικές θεωρήσεις. Κατά συνέπεια υπάρχει χώρος για νέους προβληματισμούς.

Άλλωστε το θέμα του χρέους, αγγίζει κρίσιμα ζητήματα στρατηγικής και τακτικής της Αριστεράς που δεν εξαντλούνται σε μια μόνο συζήτηση.

Επιτρέψτε μου να εστιάσω στην εισήγηση μου σε τέσσερα σημεία:

1. Χαρακτήρας κρίσης και η κατάσταση στην ευρωζώνη

Η κρίση που βιώνουμε είναι κατ’ αρχήν κρίση του καπιταλιστικού συστήματος και ιδιαίτερα του νεοφιλελεύθερου μοντέλου διαχείρισης του. Είναι ταυτόχρονα και κρίση της «ευρωζώνης», όπως επίσης και κρίση του ελληνικού καπιταλισμού και των νεοφιλελεύθερων πολιτικών που εφάρμοσαν ως τώρα οι κυβερνήσεις ΝΔ και ΠΑΣΟΚ.

Θα σταθούμε ιδιαίτερα στην κρίση της ευρωζώνης, δηλ. στην κρίση της Οικονομικής και Νομισματικής Ενοποίησης (ΟΝΕ ή EMU), γιατί επιδρά άμεσα στις επιλογές της χώρας για έξοδο από την κρίση και ειδικά στην αντιμετώπιση της κρίσης δημόσιου χρέους.

Το οικοδόμημα της ΟΝΕ αποδείχτηκε σαθρό.! Είναι μια νόθα οικονομική ένωση, χωρίς ενιαία μακρο-οικονομική και αναπτυξιακή πολιτική, χωρίς κοινωνική πολιτική, κά, που εξυπηρετεί τις ισχυρές οικονομίες της ευρωζώνης, κυρίως της Γερμανίας. Αποτέλεσμα ένας…. .κεκλιμένος Πύργος αλλά Πίζα.!

Στα δέκα χρόνια της ΟΝΕ αντί για τη σύγκλιση οικονομιών είχαμε απόκλιση τους. Το χάσμα «κέντρου» και «περιφέρειας» διευρύνθηκε. Τα χρόνια προβλήματα στο ισοζύγιο πληρωμών των περιφερειακών χωρών επιδεινώθηκαν. Οι ανάγκες δημόσιου και ιδιωτικού δανεισμού αυξήθηκαν.!

Από την άλλη η ανεξέλεγκτη πιστωτική επέκταση των τραπεζών με τα χαμηλά επιτόκια, ενεθάρρυναν την υπερχρέωση (κράτους, επιχειρήσεων και νοικοκυριών). Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία, κά, αύξησαν δραματικά τα χρέη τους.

Το πρόβλημα συμπυκνώνεται στο ότι, το μόνιμο κλείδωμα της ισοτιμίας νομισμάτων χωρών με διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης – αυτό που λέμε ανταγωνιστικότητα της οικονομίας – χωρίς ενιαία οικονομική πολιτική, έγινε βασική αιτία κρίσης και στο μέλλον θα γεννάει ανάλογα προβλήματα.! 
Εδώ εντοπίζεται ένα από τα κύρια προβλήματα της ΟΝΕ (EMU) και του ευρώ.

Τα μέχρι τώρα σχέδια και οι νέοι νεοφιλελεύθεροι πυλώνες που προτείνονται για στήριξης του ευρώ («Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας» (ESFS) και «Σύμφωνο Ανταγωνιστικότητας» (ή προς το ευγενικότερο «Σύμφωνο Ευρώ»), δεν λύνουν το πρόβλημα.

Αντίθετα η εφαρμογή τους με παράλληλη αυστηροποίηση του Συμφώνου Σταθερότητας, θα έχει ως αποτέλεσμα την παραπέρα επιδείνωση κυρίως της θέσης των περιφερειακών χωρών, με αποτέλεσμα τη διαχρονική λιτότητα, οικονομικό μαρασμό, καχεξία, υψηλή ανεργία, άπλωμα φτώχειας και κοινωνική περιθωριοποίηση.

Αν αυτό είναι το όραμα της Ενωμένης Ευρώπης, δεν νομίζω ότι υπάρχουν πολλοί που είναι διατεθειμένοι να το υπερασπιστούν με θέρμη.!

2. Η κρίση χρέους στην Ελλάδα και πολιτικές αντιμετώπισης του

Η Ελλάδα έχει ένα χρέος που συνεχώς βαίνει αυξανόμενο τουλάχιστον ως το 2014 (από 343 δις € ή 148% του ΑΕΠ το 2010, σε 380 δις και πάνω ή 170% του ΑΕΠ το 2014, χωρίς να υπολογίζουμε το δάνειο της «τρόϊκας»).

Το πιο σημαντικό ωστόσο δεν είναι το απόλυτο ύψος του χρέους, αλλά οι δαπάνες εξυπηρέτησης του. Τα τοκοχρεολύσια από 41 δις το 2009 θα φθάσουν 78 δις το 2014, χωρίς να υπολογίζουμε τους τόκους του βραχυπρόθεσμου χρέους. Από που θα βρεθούν αυτά τα κονδύλια;

Είναι προφανές ότι το χρέος δεν ξεχρεώνεται.!! Ακούγονται λέξεις για ρύθμιση, αναδιάρθρωση, αναχρηματοδότηση, ανάταξη, επαναδιαπραγμάτευση κά. Ωστόσο η διάφορα ανάμεσα στα ποικίλα σενάρια αντιμετώπισης του, η κόκκινη γραμμή θα λέγαμε, είναι: με ποιους όρους ρύθμιση; Με όρους πιστωτών ή οφειλετών; με όρους κεφαλαίου ή με όρους κοινωνίας;

Το σενάριο της «ελεγχόμενης πτώχευσης» είναι αυτό που προωθούν οι κυρίαρχοι κύκλοι της ΕΕ, του ΔΝΤ, αλλά και της Ελλάδας, το οποίο σηματοδοτεί διαχρονική λιτότητα, αλλεπάλληλα Μνημόνια, ρευστοποίηση δημόσιας περιουσίας κά. Στόχος η διασφάλιση των δανείων των πιστωτών. 

Αυτό το σενάριο για τον ελληνικό λαό και ιδιαίτερα για τους μισθωτούς, τους συνταξιούχους και τη νέα γενιά, σημαίνει από οικονομική και κοινωνική άποψη …….καμένη γη, ζωή με σκοτεινό μέλλον.!

Υπάρχει όμως και το σενάριο της «αθέτησης πληρωμής» του χρέους και πρώτα απ’ όλα της άρνησης πληρωμής του «απεχθούς» χρέους. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και την διεθνή πρακτική, μια χώρα έχει το δικαίωμα να αρνηθεί την πληρωμή χρέους και να ζητήσει επαναδιαπραγμάτευση, με τη διαγραφή μεγάλου μέρους του και καλύτερους όρους αποπληρωμής του υπόλοιπου. Εδώ μεγάλη σημασία αποκτά η ιδέα του ελέγχου του δημόσιου χρέους, και η πρωτοβουλία του «Αριστερού Βήματος Διαλόγου» για δημιουργία μιας «Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου», σε θεσμικό επίπεδο, παράλληλα συνδεδεμένη με κοινωνικά κινήματα.!

Σχετικά με την «αθέτηση πληρωμής» αξίζει να θυμίσουμε τη θέση της «Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου» του ΟΗΕ, που αναφέρει χαρακτηριστικά ότι: «Ένα κράτος δεν μπορεί να κλείσει τα σχολεία, τα πανεπιστήμια και τα δικαστήρια, να διαλύσει την αστυνομία, να παραμελήσει τις δημόσιες υπηρεσίες και να εκθέσει το λαό του σε συνθήκες χάους και αναρχίας, μόνο και μόνο για να ικανοποιήσει τους δανειστές του, αλλοδαπούς ή ημεδαπούς». (Yearbook of the International Law Commission, 1980, vo.II)

Η άρνηση πληρωμής χρέους, φέρνει μοιραία στο προσκήνιο το ζήτημα συμμετοχής της χώρας στην «ευρωζώνη». Το δίλημμα στη συγκεκριμένη περίπτωση μοιάζει με τη γνωστή κατάσταση: «εμπρός γκρεμός και πίσω ρέμα». Θα ‘λεγα ότι μεταξύ των δύο προτιμώ το ρέμα γιατί κολυμπώντας ελπίζω ότι να περάσω στην απέναντι όχθη.!! Αντίθετα θεωρώ ότι η παραμονή στην ευρωζώνη με βάση τη λογική «ευρώ και...ξερό ψωμί», είναι μια ηττοπαθής, στατική και ανεδαφική θέση, που εγκλωβίζει τον ελληνικό λαό και άλλους λαούς, ιδιαίτερα των περιφερειακών χωρών, στις επιλογές των κυρίαρχων ελίτ της ΕΕ μαζί και της ελληνικής.

Εδώ προφανώς προκύπτουν επιφυλάξεις και αντιρρήσεις, που ως ένα βαθμό είναι δικαιολογημένες, δεδομένου ότι η αποδέσμευση από το ευρώ και η επιστροφή στη δραχμή θα έχει παρενέργειες. Ωστόσο όλες οι λύσεις έχουν παρενέργειες και αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε. Θεωρώ ότι τα προβλήματα θα είναι μεγαλύτερα με την παραμονή στο υπάρχον και στο διαμορφούμενο νέο πλαίσιο της «ευρωζώνης», σε σχέση με την ανάκτηση των μοχλών άσκησης της οικονομικής πολιτικής και της λαϊκής κυριαρχίας.!

3. Εθνοκεντρισμός, ευρωκεντρισμός και σοσιαλιστική προοπτική

παρ’ όλα αυτά υπάρχουν αντιρρήσεις που απορρέουν από μια άλλη πολιτική θεώρηση. Γιατί να πάμε σε άρνηση πληρωμών και να μην παλέψουμε όλοι μαζί για επαναδιαπραγμάτευση χρέους σε ευρωπαϊκό επίπεδο; Επίσης η αποδέσμευση από την ευρωζώνη εκπέμπει «εθνοκεντρισμό» και δεν αποτελεί τον καλύτερο δρόμο για την σοσιαλιστικής προοπτική, κά.

Θεωρώ ότι και οι δύο άξονες του επιχειρήματος δεν λαμβάνουν σοβαρά υπ’ όψιν αυτό που κατ’ επανάληψη έχει αναδείξει η ζωή. Δηλαδή την ανισόμετρη οικονομική και πολιτική ανάπτυξη μεταξύ καπιταλιστικών χωρών που με ιδιαίτερα έντονο τρόπο επιβεβαιώνεται και στα πλαίσια της ευρωζώνης. 

Ειδικότερα το πρόβλημα του χρέους που συζητάμε, με διαφορετική ένταση εκδηλώνεται στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες της περιφέρειας και με διαφορετικό στις χώρες του κέντρου. Άλλωστε δεν πρόκειται για μια εφ’ άπαξ ρύθμιση, αλλά για διαχρονική κατάσταση. Η ανισομέρεια ανταγωνιστικότητας μοιραία οδηγεί σε ανισομέρεια ελλειμμάτων, χρεών, εισοδήματος, κοκ.

Από την άλλη το θέμα της επαναδιαπραγμάτευσης σε επίπεδο ΕΕ, με βάση τους σημερινούς συσχετισμούς, δεν διαφαίνεται να έχει προοπτική ευνοϊκής διευθέτησης. Μοιραία θα παραμείνει στα όρια των συμφερόντων των πιστωτών, ακριβώς ότι γίνεται και σήμερα με βάση τα σενάρια για την «ελεγχόμενη πτώχευση» που προωθούν οι κυρίαρχες δυνάμεις της ευρωζώνης.

Εξ’ ίσου ανεδαφική είναι και η άποψη να αλλάξουμε τους συσχετισμούς ταυτόχρονα σε όλες τις χώρες της ΕΕ και να εφαρμόσουμε όλοι μαζί ριζικές αλλαγές με στόχο την Ευρώπη των λαών και των εργαζόμενων. Αυτό κι αν είναι αφηρημένος «ευρωκεντρισμός», με την έννοια της ρεαλιστικότητας επίτευξης του. Αν η προοπτική του σοσιαλισμού σε μια χώρα θεωρείται μη ρεαλιστική, πολύ λιγότερο πρέπει να θεωρείται ρεαλιστική η προοπτική του σοσιαλισμού σε όλες μαζί τις χώρες… την ίδια ώρα.!!

Αντίθετα αφήνοντας ανοικτό το ενδεχόμενο ριζοσπαστικών αλλαγών σε μια, δυο, τρεις, δεκατρείς, κλπ χώρες, μπορούμε να κινηθούμε πιο ρεαλιστικά, στην προσπάθεια ανατροπής του νεοφιλελεύθερου οικοδομήματος της ΟΝΕ, και της αναζήτησης νέων δρόμων επαναθεμελίωσης του ευρωπαϊκού οράματος. Άλλο Ευρώπη της ευρωζώνης με πολιτικές της ΟΝΕ και άλλο Ευρώπη κοινό σπίτι των λαών.!

4. Κοινωνικές και πολιτικές προϋποθέσεις προοδευτικής διεξόδου

Το τελευταίο σημείο, αφορά τις γενικότερες προϋποθέσεις προώθησης μιας αριστερής εναλλακτικής πολιτικής.  

Εδώ έχουμε τρία ζητήματα.  

Πρώτον την επεξεργασία ενός εναλλακτικού προγράμματος οικονομικής ανόρθωσης της χώρας, που θα ξεκινάει από την αντιμετώπιση του χρέους και θα ξεδιπλώνει ολόκληρη δέσμη μέτρων σε προοδευτική αριστερή κατεύθυνση.
Δεύτερον, την ανάπτυξη ενός ισχυρού κινήματος αντίστασης κατά της πολιτικής του Μνημονίου και της «ελεγχόμενης πτώχευσης», με ταυτόχρονο συντονισμό δράσης των κινημάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο.  
Τρίτον, η αλλαγή των πολιτικών συσχετισμών και τη δημιουργία ενός ευρύτερου μετώπου αριστερών-ριζοσπαστικών δυνάμεων που θα αναδείξουν μια αντίστοιχη κυβέρνηση για να μπει η χώρα σε ένα προοδευτικό δρόμο εξόδου από την κρίση. 

Αυτές οι προϋποθέσεις σήμερα βρίσκονται σε χαμηλό βαθμό ωρίμανσης. Οι αναγκαιότητες των στιγμών και η δυναμική των πραγμάτων ελπίζω να επιταχύνουν τους χρόνους και τις διαδικασίες επίτευξης τους. 

Πηγή: http://www.iskra.gr/

11.3.2011