του Δημήτρη Α. Σεβαστάκη*
Απολύθηκε, χωρίς να πηγαίνει άσχημα η επιχείρηση. Περίλυπος, μπήκε στο ταμείο ανεργίας. Την άλλη μέρα χτύπησε το καρτοκινητό του. «Πόσα παίρνεις απ' το ταμείο;» ρώτησε το αφεντικό. «350». "Σου πληρώνω τη διαφορά μέχρι τα 800 που σού 'δινα. Έρχεσαι;" Ο εργαζόμενος δεν σκέφτηκε καθόλου. «Ναι». Το αφεντικό, μέσω του ταμείου ανεργίας, κρατικοποίησε ένα μέρος του μισθού του εργάτη του. Επίσης μέσω της μαύρης εργασίας, γλύτωσε τις ασφαλιστικές εισφορές, δηλαδή αποϋλοποίησε μέρος των συλλογικών εσόδων των ταμείων που τον βάραιναν αλλά και κρατικοποίησε τη μελλοντική περίθαλψη του εργαζόμενου, αφού το εθνικό σύστημα υγείας (ακόμα) δεν αφήνει, έστω τον ανασφάλιστο, να πεθάνει στον δρόμο. Διπλό όφελος για τον εργοδότη, μετριασμένη ζημιά για τον εργαζόμενο. Τον μήνα παίρνει αυτά που έπαιρνε.
Αυτό τι είναι; Σε ποιο κοινωνικό σύστημα θα το ενέτασσε η ιερατική πολιτική φιλολογία; Στον υγιή καπιταλισμό μέσα στον οποίο λειτουργεί ο ανταγωνισμός και η επιχειρηματικότητα; Στον μεταρρυθμισμό που μέσα από τη μεταβλητότητα και την αντιγραφειοκρατική (ή ΜΚΟ) εργασιακή ευλυγισία επιτρέπει στις «υγιείς δυνάμεις της κοινωνίας να δημιουργήσουν την άλλη Ελλάδα»;
Αλλά και το αριστερό αφήγημα, πού θα τοποθετούσε το περιστατικό; Σε ποιο δικαϊκό σχήμα; Στο πιεζόμενο δίκιο του εργάτη ή στην αναλγησία του εργοδότη; Μ' αυτή την ηθικίζουσα κατασκευή θα ξεμπέρδευε μεν από τις δύσκολες ερμηνείες, αλλά πράγματι θα συλλάμβανε το πρόβλημα; Θα μπορούσα να προσθέσω κι άλλα περιστατικά υβριδικού δικαίου, ενδιάμεσης και αχαρτογράφητης εργασιακής ταυτότητας: πέρα από τα γνωστά της λαθρεργασίας των μεταναστών, ή τα αφορολόγητα των υδραυλικών, των ψυκτικών και των «μερεμετάδων», θα μπορούσα να προσθέσω πάρα πολλά παραδείγματα της ίδιας της φορολογικής δομής, που αποκλείει κάθε όφελος από τη φορολογική ευκρίνεια και τιμιότητα.
Το Δίκαιο είναι μια «τραγωδία των κοινών αγαθών» που πρέπει να ιδιωτικοποιηθεί, όπως η κοινωνική ασφάλιση ή οι υπηρεσίες κοινής ωφελείας. Στη νεοφιλελεύθερη κοσμοθέαση η Δημοκρατία και η συνακόλουθη ανασυγκρότηση του Δικαίου, όπως και κάθε συλλογική ρυθμιστική κατάσταση, είναι μια ελαττωματική συνθήκη που υπονομεύει τις αποδόσεις και τη βελτιστοποίηση. Η Δημοκρατική συνθήκη πρέπει να αντικαθίσταται από τους τεχνοκράτες και τις μικρές ελίτ, θα 'λεγε ο Χάρβεϊ. Τους φίλους του κ. Παπακωνσταντίνου π.χ. Τον κ. Μόσιαλο. Τον γυμναστή του Παπανδρέου. Όπως ανασυντάσσεται, έξοχα ρευστοποιούμενο, το διεθνές δίκαιο με βάση την ισχύ (ελεύθερη διακίνηση αγαθών, ιδεολογίας του ισχυρού και ανάσχεση του αντίστροφου φαινομένου, των μεταναστευτικών ροών), έτσι και στο εργασιακό δίκαιο πρέπει να εγκαθίσταται η καπιταλιστική ανομία, δηλαδή η ανάλγητη μεταβλητότητα με την οποία κάθε σχέση ορίζεται ισχυοκρατικά.
Μέσα στο Δίκαιο συμπυκνώνονται σε κάποιο βαθμό μεγάλες πολιτιστικές ώσεις, συλλογικές παραδοχές, κατακτημένες ποιότητες. Διαμορφώνεται έτσι ένα δαιδαλώδες στρώμα από ρυθμίσεις αργές, πολυτελείς, αντιπαραγωγικές, για τη νεοφιλελεύθερη αντίληψη. Έτσι μοιάζει εξαιρετικά σφριγηλό το είδος εργασιακής ανηθικότητας που περιέγραψα στο αρχικό παράδειγμα. Μέσα σ' αυτό το πεδίο εργασιακών ανακαθορισμών, που υπήρχε βέβαια, αλλά θεσμίσθηκε και νομιμοποιήθηκε πολιτικά και πολιτιστικά από την κυβέρνηση Παπανδρέου και των διαδόχων του, φύονται ποικίλα φρούτα. Ανέντιμοι επιχειρηματίες με κέρδη και θράσος, που μειώνουν μισθούς και απολύουν (για λόγους ανταγωνισμού ή απλής βουλιμίας). Τίμιοι μικροεπιχειρηματίες που πιέζονται από δάνεια και αναδουλειές, που επίσης προσπαθούν να τα βρουν σε άλλη μισθολογική στάθμη με τους εργαζόμενους. Εργαζόμενοι που καρφώνουν συναδέλφους τους στον προσωπάρχη, ώστε στη πιθανή απόλυση να την πληρώσουν οι τελευταίοι. Ηθικοί εργαζόμενοι που στέκονται (αδιανόητα και αξιοθαύμαστα) αλληλέγγυοι και συντροφικοί. Διανοούμενοι που δεν τους ενδιαφέρει η μισθοδοτούμενη επιτροπή ή η κομματική καρέκλα, αλλά η σκέψη και η ακεραιότητα του πνευματικού τους διαβήματος, καριερίστες καλλιτέχνες των επιχορηγήσεων και των γλειψιμάτων κ.λπ. Μια θάλασσα περιπτώσεων, παρεκκλίσεων, μικροηρωισμών.
Η ανερχόμενη Νέα Αριστερά τι λέει γι' αυτές τις ενδιάμεσες ζώνες δικαίου που συστήνουν και ένα ενδιάμεσο βλέμμα, ένα ενδιάμεσο ηθικό νόημα, αλλά και μια υβριδική ιστορική μαρτυρία; Μπορεί ένα αμιγώς πολιτικό ερώτημα να τεθεί στη σφαίρα της ηθικής τεκμηρίωσης; Μπορεί να διαχωριστεί το δίκαιο στις διαφορετικές ποιοτικές επικράτειες; Πράγματι συστήνεται ένα κουβάρι από διερωτήσεις και ηθικές απολαβές ή απώλειες. Η μεταμοντέρνα καταστροφή των αλληλουχιών και της ενότητας της ιστορίας έχει έρθει σε ενισχυτική προστριβή με ένα πολύπλοκο σύστημα αντινομιών και ανασυγκροτήσεων. «Πώς να εγκαθιδρύσουμε μια αναγκαία ακολουθία ανάμεσα στα διάσπαρτα συμβάντα; (Στην ιστορία συμβαίνουν) παλίνδρομες ανακατανομές που προκαλούν την εμφάνιση πολλών παρελθόντων, πολύμορφων αλληλουχιών, πολλών ιεραρχιών της σημαντικότητας, (...) πολλών τελεολογιών (...). Δεν είναι πλέον το πρόβλημα του θεμελίου (...) αλλά των μετασχηματισμών που ισχύουν ως θεμελίωση και ανανέωση των θεμελιώσεων». Θα μπορούσα ίσως να χρησιμοποιήσω τον Φουκώ στην καλή μετάφραση του Κ. Παπαγιώργη. Στο ερώτημά του «ποιο είναι το νόμιμο επίπεδο τυποποίησης, ερμηνείας, δομικής ανάλυσης, προσδιορισμών της αιτιότητας» -εντέλει ανάκτησης μιας συνέχειας- θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι η Ιστορία (κάθε μεγάλο αφηγηματικό σχήμα) ως βούληση κατοπτρίζεται και επιβεβαιώνεται στη μαρτυρία (στη μερίκευση, το περιστατικό, στο θραύσμα δικαίου) παραμορφώνοντάς την. Κατ' αυτόν τον τρόπο, η μαρτυρία υποδαυλίζει την ιστορία.
Το νέο «δίκιο του εργάτη», λοιπόν, είναι προνομιακό ερώτημα της νέας αριστερής βούλησης στην ιστορική της προσπάθεια να συλλάβει την αρχιτεκτονική της έκρηξης, της διασποράς των θραυσμάτων. Ή μήπως «έχουν χαθεί οι δυνατότητες της ολοποίησης»; Και «στη θέση της διαρκούς χρονολογίας του Λόγου, την οποία στρέφαμε προς την απρόσιτη καταγωγή (...) εμφανίστηκαν κλίμακες ανυπότακτες σε ένα και μοναδικό νόμο, μη αναγώγιμες στο γενικό μοντέλο μιας συνείδησης που πορίζεται, προοδεύει και θυμάται»; Η Αριστερά πρέπει να απαντήσει με την ηθική της Αριστεράς.
* Ο Δημήτρης Α. Σεβαστάκης είναι ζωγράφος, επ. καθηγητής ΕΜΠ
dsevastakis@arch.ntua.gr
Πηγή: Αυγή
Απολύθηκε, χωρίς να πηγαίνει άσχημα η επιχείρηση. Περίλυπος, μπήκε στο ταμείο ανεργίας. Την άλλη μέρα χτύπησε το καρτοκινητό του. «Πόσα παίρνεις απ' το ταμείο;» ρώτησε το αφεντικό. «350». "Σου πληρώνω τη διαφορά μέχρι τα 800 που σού 'δινα. Έρχεσαι;" Ο εργαζόμενος δεν σκέφτηκε καθόλου. «Ναι». Το αφεντικό, μέσω του ταμείου ανεργίας, κρατικοποίησε ένα μέρος του μισθού του εργάτη του. Επίσης μέσω της μαύρης εργασίας, γλύτωσε τις ασφαλιστικές εισφορές, δηλαδή αποϋλοποίησε μέρος των συλλογικών εσόδων των ταμείων που τον βάραιναν αλλά και κρατικοποίησε τη μελλοντική περίθαλψη του εργαζόμενου, αφού το εθνικό σύστημα υγείας (ακόμα) δεν αφήνει, έστω τον ανασφάλιστο, να πεθάνει στον δρόμο. Διπλό όφελος για τον εργοδότη, μετριασμένη ζημιά για τον εργαζόμενο. Τον μήνα παίρνει αυτά που έπαιρνε.
Αυτό τι είναι; Σε ποιο κοινωνικό σύστημα θα το ενέτασσε η ιερατική πολιτική φιλολογία; Στον υγιή καπιταλισμό μέσα στον οποίο λειτουργεί ο ανταγωνισμός και η επιχειρηματικότητα; Στον μεταρρυθμισμό που μέσα από τη μεταβλητότητα και την αντιγραφειοκρατική (ή ΜΚΟ) εργασιακή ευλυγισία επιτρέπει στις «υγιείς δυνάμεις της κοινωνίας να δημιουργήσουν την άλλη Ελλάδα»;
Αλλά και το αριστερό αφήγημα, πού θα τοποθετούσε το περιστατικό; Σε ποιο δικαϊκό σχήμα; Στο πιεζόμενο δίκιο του εργάτη ή στην αναλγησία του εργοδότη; Μ' αυτή την ηθικίζουσα κατασκευή θα ξεμπέρδευε μεν από τις δύσκολες ερμηνείες, αλλά πράγματι θα συλλάμβανε το πρόβλημα; Θα μπορούσα να προσθέσω κι άλλα περιστατικά υβριδικού δικαίου, ενδιάμεσης και αχαρτογράφητης εργασιακής ταυτότητας: πέρα από τα γνωστά της λαθρεργασίας των μεταναστών, ή τα αφορολόγητα των υδραυλικών, των ψυκτικών και των «μερεμετάδων», θα μπορούσα να προσθέσω πάρα πολλά παραδείγματα της ίδιας της φορολογικής δομής, που αποκλείει κάθε όφελος από τη φορολογική ευκρίνεια και τιμιότητα.
Το Δίκαιο είναι μια «τραγωδία των κοινών αγαθών» που πρέπει να ιδιωτικοποιηθεί, όπως η κοινωνική ασφάλιση ή οι υπηρεσίες κοινής ωφελείας. Στη νεοφιλελεύθερη κοσμοθέαση η Δημοκρατία και η συνακόλουθη ανασυγκρότηση του Δικαίου, όπως και κάθε συλλογική ρυθμιστική κατάσταση, είναι μια ελαττωματική συνθήκη που υπονομεύει τις αποδόσεις και τη βελτιστοποίηση. Η Δημοκρατική συνθήκη πρέπει να αντικαθίσταται από τους τεχνοκράτες και τις μικρές ελίτ, θα 'λεγε ο Χάρβεϊ. Τους φίλους του κ. Παπακωνσταντίνου π.χ. Τον κ. Μόσιαλο. Τον γυμναστή του Παπανδρέου. Όπως ανασυντάσσεται, έξοχα ρευστοποιούμενο, το διεθνές δίκαιο με βάση την ισχύ (ελεύθερη διακίνηση αγαθών, ιδεολογίας του ισχυρού και ανάσχεση του αντίστροφου φαινομένου, των μεταναστευτικών ροών), έτσι και στο εργασιακό δίκαιο πρέπει να εγκαθίσταται η καπιταλιστική ανομία, δηλαδή η ανάλγητη μεταβλητότητα με την οποία κάθε σχέση ορίζεται ισχυοκρατικά.
Μέσα στο Δίκαιο συμπυκνώνονται σε κάποιο βαθμό μεγάλες πολιτιστικές ώσεις, συλλογικές παραδοχές, κατακτημένες ποιότητες. Διαμορφώνεται έτσι ένα δαιδαλώδες στρώμα από ρυθμίσεις αργές, πολυτελείς, αντιπαραγωγικές, για τη νεοφιλελεύθερη αντίληψη. Έτσι μοιάζει εξαιρετικά σφριγηλό το είδος εργασιακής ανηθικότητας που περιέγραψα στο αρχικό παράδειγμα. Μέσα σ' αυτό το πεδίο εργασιακών ανακαθορισμών, που υπήρχε βέβαια, αλλά θεσμίσθηκε και νομιμοποιήθηκε πολιτικά και πολιτιστικά από την κυβέρνηση Παπανδρέου και των διαδόχων του, φύονται ποικίλα φρούτα. Ανέντιμοι επιχειρηματίες με κέρδη και θράσος, που μειώνουν μισθούς και απολύουν (για λόγους ανταγωνισμού ή απλής βουλιμίας). Τίμιοι μικροεπιχειρηματίες που πιέζονται από δάνεια και αναδουλειές, που επίσης προσπαθούν να τα βρουν σε άλλη μισθολογική στάθμη με τους εργαζόμενους. Εργαζόμενοι που καρφώνουν συναδέλφους τους στον προσωπάρχη, ώστε στη πιθανή απόλυση να την πληρώσουν οι τελευταίοι. Ηθικοί εργαζόμενοι που στέκονται (αδιανόητα και αξιοθαύμαστα) αλληλέγγυοι και συντροφικοί. Διανοούμενοι που δεν τους ενδιαφέρει η μισθοδοτούμενη επιτροπή ή η κομματική καρέκλα, αλλά η σκέψη και η ακεραιότητα του πνευματικού τους διαβήματος, καριερίστες καλλιτέχνες των επιχορηγήσεων και των γλειψιμάτων κ.λπ. Μια θάλασσα περιπτώσεων, παρεκκλίσεων, μικροηρωισμών.
Η ανερχόμενη Νέα Αριστερά τι λέει γι' αυτές τις ενδιάμεσες ζώνες δικαίου που συστήνουν και ένα ενδιάμεσο βλέμμα, ένα ενδιάμεσο ηθικό νόημα, αλλά και μια υβριδική ιστορική μαρτυρία; Μπορεί ένα αμιγώς πολιτικό ερώτημα να τεθεί στη σφαίρα της ηθικής τεκμηρίωσης; Μπορεί να διαχωριστεί το δίκαιο στις διαφορετικές ποιοτικές επικράτειες; Πράγματι συστήνεται ένα κουβάρι από διερωτήσεις και ηθικές απολαβές ή απώλειες. Η μεταμοντέρνα καταστροφή των αλληλουχιών και της ενότητας της ιστορίας έχει έρθει σε ενισχυτική προστριβή με ένα πολύπλοκο σύστημα αντινομιών και ανασυγκροτήσεων. «Πώς να εγκαθιδρύσουμε μια αναγκαία ακολουθία ανάμεσα στα διάσπαρτα συμβάντα; (Στην ιστορία συμβαίνουν) παλίνδρομες ανακατανομές που προκαλούν την εμφάνιση πολλών παρελθόντων, πολύμορφων αλληλουχιών, πολλών ιεραρχιών της σημαντικότητας, (...) πολλών τελεολογιών (...). Δεν είναι πλέον το πρόβλημα του θεμελίου (...) αλλά των μετασχηματισμών που ισχύουν ως θεμελίωση και ανανέωση των θεμελιώσεων». Θα μπορούσα ίσως να χρησιμοποιήσω τον Φουκώ στην καλή μετάφραση του Κ. Παπαγιώργη. Στο ερώτημά του «ποιο είναι το νόμιμο επίπεδο τυποποίησης, ερμηνείας, δομικής ανάλυσης, προσδιορισμών της αιτιότητας» -εντέλει ανάκτησης μιας συνέχειας- θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι η Ιστορία (κάθε μεγάλο αφηγηματικό σχήμα) ως βούληση κατοπτρίζεται και επιβεβαιώνεται στη μαρτυρία (στη μερίκευση, το περιστατικό, στο θραύσμα δικαίου) παραμορφώνοντάς την. Κατ' αυτόν τον τρόπο, η μαρτυρία υποδαυλίζει την ιστορία.
Το νέο «δίκιο του εργάτη», λοιπόν, είναι προνομιακό ερώτημα της νέας αριστερής βούλησης στην ιστορική της προσπάθεια να συλλάβει την αρχιτεκτονική της έκρηξης, της διασποράς των θραυσμάτων. Ή μήπως «έχουν χαθεί οι δυνατότητες της ολοποίησης»; Και «στη θέση της διαρκούς χρονολογίας του Λόγου, την οποία στρέφαμε προς την απρόσιτη καταγωγή (...) εμφανίστηκαν κλίμακες ανυπότακτες σε ένα και μοναδικό νόμο, μη αναγώγιμες στο γενικό μοντέλο μιας συνείδησης που πορίζεται, προοδεύει και θυμάται»; Η Αριστερά πρέπει να απαντήσει με την ηθική της Αριστεράς.
* Ο Δημήτρης Α. Σεβαστάκης είναι ζωγράφος, επ. καθηγητής ΕΜΠ
dsevastakis@arch.ntua.gr
Πηγή: Αυγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου