Όλη η γη ένα χρέος

(Επίκαιρα, 26/7-1/8/2012)

του Λεωνίδα Βατικιώτη

Τριάντα χρόνια συμπληρώνονται σε λίγες μέρες απ’ όταν το Μεξικό ανακοίνωσε αδυναμία εξυπηρέτησης του εξωτερικού, δημόσιου χρέους του, τον Αύγουστο του 1982. Η χρεοκοπία του Μεξικού έδωσε το έναυσμα για να ξεσπάσει η κρίση χρέους του Τρίτου Κόσμου που ταλάνισε την περιφέρεια του οικονομικού συστήματος όλες αυτές τις δεκαετίες, πριν δώσει τελικά τη σκυτάλη στον λεγόμενο Πρώτο Κόσμο.

Η κρίση δημόσιου χρέους είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την κατάρρευση του συστήματος σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών που έμεινε γνωστό στην ιστορία ως σύστημα του Μπρέττον Γουντς κι έβαλε την σφραγίδα του στην παγκόσμια οικονομία από το 1945 μέχρι το 1972. Το τέλος του επήλθε με την απόφαση της Ουάσινγκτον να αποσύρει το δολάριο από τον χρυσό κανόνα, αποκτώντας έτσι το δικαίωμα να τυπώνει ανεξέλεγκτα όσα χαρτονομίσματα ήθελε. Άμεσο αποτέλεσμα του νέου καθεστώτος που δημιουργήθηκε ντε φάκτο ήταν να καταργηθούν κάθε είδους φραγμοί στην κίνηση των κεφαλαίων.

Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτού του είδους η «απελευθέρωση» εμφανίστηκε ως παράγοντας που θα αύξανε τις παραγωγικές επενδύσεις και θα στήριζε την απασχόληση. Στην πράξη η μοναδική αύξηση που καταγράφηκε αφορούσε τις βραχυπρόθεσμες κερδοσκοπικές τοποθετήσεις. Συνέπεια αυτών των ροών ήταν να αυξηθεί η αστάθεια σε ένα παγκόσμιο οικονομικό σύστημα που παρήγαγε πολύ λιγότερη ανάπτυξη όπως φαίνεται στον πίνακα που παραθέτουμε κι όπως δείχνει το γεγονός ότι τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 καταγράφηκαν 4 κρατικές χρεοκοπίες σε 20 χρόνια ή 1 κάθε 5 χρόνια, ενώ μετά το 1970 οι κρατικές χρεοκοπίες ανέρχονται σε 4 κάθε 1 χρόνο!

Προγράμματα – ωρολογιακή βόμβα

Η θεραπεία που προσφέρθηκε για να αντιμετωπιστούν οι αλλεπάλληλες κρίσεις χρέους, αποδείχθηκε ωστόσο πιο οδυνηρή από την ασθένεια. Τα «προγράμματα διαρθρωτικής προσαρμογής» που επιβλήθηκαν ως προϋπόθεση για να δώσει το ΔΝΤ την βοήθειά τους σε όσες χώρες προσέφυγαν στην ανάγκη του αποδείχθηκαν ωρολογιακή βόμβα για την εξαιρετικά ευμετάβλητη ούτως ή άλλως κοινωνική συνοχή αυτών των χωρών. Στο σύνολό τους περιελάμβαναν περικοπές κοινωνικών δαπανών, επιβολή αντιτίμου για την παροχή υπηρεσιών υγείας και παιδείας, αυξήσεις στην έμμεση φορολογία (που τις περισσότερες φορές μάλιστα δεν αύξαναν τα δημόσια έσοδα απλώς κάλυπταν τις τρύπες που δημιουργούσε η μείωσης της φορολογίας των επιχειρήσεων), ιδιωτικοποιήσεις, κατάργηση της εργατικής νομοθεσίας και κάθε προστατευτικού μέτρου που εμπόδιζε την κίνηση κεφαλαίων. Ακριβώς ότι περιλαμβάνουν και τα Μνημόνια που επιβάλλονται από την ΕΕ και το ΔΝΤ στις χώρες της περιφέρειας της ευρωζώνης οι οποίες προσφεύγουν στον «μηχανισμό διάσωσης».

Έκρηξη ανισοτήτων

Οι επιπτώσεις αυτών των μέτρων ισοδυναμούσαν με οικονομική κατάρρευση και κοινωνική γενοκτονία. Από το 1980 μέχρι το 2000 η κατά κεφαλήν οικονομική μεγέθυνση ήταν -0,5% στη Λατινική Αμερική και -1,5% στην Αφρική. Από το 1980 έως το 1990 ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν στη φτώχεια στη Λατινική Αμερική αυξήθηκε από 144 εκ. σε 211. Στην Αφρική ο αριθμός όσων ζουν υπό συνθήκες ακραίας φτώχειας (με λιγότερα από 1,25 δολ. την ημέρα) αυξήθηκε από 205 εκ. το 1981 σε 330 εκ. το 1993. Το αστείο ωστόσο είναι ότι παρόλα αυτά το χρέος δεν μειώθηκε. Στην Λατινική Αμερική και την Αφρική, το εξωτερικό χρέος των κυβερνήσεων αυξήθηκε από 17% του ΑΕΠ το 1980 σε 33% το 1990 και πολλές χώρες χρεοκόπησαν ξανά και ξανά, με το Μεξικό το 1994 και 1995 να αποτελεί την πιο χαρακτηριστική περίπτωση.

Σήμερα, όπως διαπιστώνει η έκθεση για την κατάσταση του χρέους που έδωσε πρόσφατα στη δημοσιότητα βρετανική πρωτοβουλία (The State of Debt, Jubilee Debt Campaign, May 2012), απ’ όπου προέρχονται πολλά από τα στοιχεία, η κατάσταση με το δημόσιο χρέος έχει επιδεινωθεί. Από το 2001 έως το 2006 τα πλεονάσματα και τα ελλείμματα αυξήθηκαν από 3,1% του ΑΕΠ στο 5,8%, ως αποτέλεσμα κυρίως της κρίσης δημόσιου χρέους του Πρώτου Κόσμου. Από το 2001 μέχρι το 2011 οι τέσσερις μεγαλύτεροι δανειολήπτες σε απόλυτους όρους (οι χώρες δηλαδή με τα μεγαλύτερα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών) ήταν οι ΗΠΑ, η Ισπανία, η Αγγλία και η Ιταλία. Στην άλλη άκρη της κλίμακας, οι τέσσερις μεγαλύτεροι δανειστές ήταν η Κίνα, η Ιαπωνία, η Γερμανία και η Ρωσία.

Οι προοπτικές διαγράφονται πολύ πιο ζοφερές σε περίπτωση που επιβεβαιωθούν οι προβλέψεις (οι οποίες ήδη διατυπώνονται) για σημαντική επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας το 2012. Σε μια τέτοια περίπτωση, εκτιμήσεις του ΔΝΤ υπολογίζουν ότι οι χώρες χαμηλού εισοδήματος θα δουν το εξωτερικό τους χρέος να αυξάνεται κατά 25%  ή κατά 27 δισ. ευρώ από τα 110 δισ. ευρώ που είναι σήμερα.

Λογιστικός έλεγχος και διαγραφή

Οι συντάκτες της έκθεσης αναφέρουν κατηγορηματικά πως «όταν τα χρέη είναι τόσο υψηλά πρέπει να ακυρωθούν». Το αίτημα αυτό μάλιστα δεν περιορίζεται σε όσες χώρες βρίσκονται στην περιφέρεια του οικονομικού συστήματος. «Ορισμένα χρέη θα πρέπει να διαγραφούν επειδή είναι απεχθή ή παράνομα – από τα δάνεια στον στρατηγό Μομπούτου στο Κονγκό μέχρι τα εντελώς παράλογα δάνεια που εγγυήθηκε η προηγούμενη ιρλανδική κυβέρνηση στην χρεοκοπημένη Αγγλο-Ιρλανδική Τράπεζα. Επιπλέον, όπως δείχνουν παραδείγματα όπως η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία, κυβερνήσεις σε χώρες όλων των εισοδηματικών επιπέδων μπορούν να βρεθούν με μεγάλα χρέη τα οποία πρέπει να μειωθούν. Αυτό που απαιτείται είναι διαδικασίες για να αποφασιστεί πότε τα χρέη πρέπει να ακυρωθούν κι επίσης δύναμη για να αναγκάσει τους δανειστές – είτε είναι διεθνή ιδρύματα, κυβερνήσεις, ή ο ιδιωτικός τομέας – να συμορφωθούν. Πρωτοβουλίες σε όλο τον κόσμο έχουν προκρίνει τις επιτροπές λογιστικού ελέγχου. Μια διαδικασία που με δημόσιο τρόπο θα εξετάσει από πού προήλθε το χρέος κι επίσης ποιος ωφελήθηκε από τα δάνεια και ποιος όχι. Η δημόσια έρευνα μπορεί να οδηγήσει στη δημοκρατική διαγραφή ή τη στάση πληρωμών σε εκείνα τα μέρη του χρέους που κρίθηκαν απεχθή, παράνομα ή απλώς αποτέλεσμα αλόγιστου δανεισμού».

Ας κρατήσουμε συμπερασματικά ότι από την διαδικασία του λογιστικού ελέγχου και της αμφισβήτησης του δημόσιου χρέους δεν εξαιρούνται τα διακρατικά δάνεια, που αποτελούν πλέον το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού δημόσιου χρέους, μετά την πρόσφατη αναδιάρθρωση.

Πηγή: Bush, O., Farrant, K. and Wright, M (2011). Reform of the international monetary and financial system. Bank of England Financial Stability Paper No. 13, December 2011

Πηγή: leonidasvatikiotis.wordpress.com