Έχει μέλλον η εξέγερση στην Αίγυπτο

Οι αλυσιδωτές αραβικές εξεγέρσεις, που ξεκίνησαν στις 14 Ιανουαρίου στην Τυνησία για να κορυφωθούν με την ανατροπή του τελευταίου Φαραώ και να εξαπλωθούν μέχρι τον Περσικό Κόλπο και το Άντεν, προκαλούν το θαυμασμό των αριστερών ανθρώπων, μαζί με την ενδόμυχη ευχή «και στα δικά μας» – κάτι που υποδηλώνει την προσμονή της μέρας που και ένας τρίτος αστέρας της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, μετά τους Μπεν Άλι και X. Μουμπάρακ, θα εγκαταλείψει την εξουσία σε χώρα της Μεσογείου.

του Πέτρου Παπακωνσταντίνου

Υπάρχουν, βέβαια, και οι εξαιρέσεις εκείνων που υποτιμούν καίρια τη σημασία της αραβικής άνοιξης. Στην αρχή, πιθανολογούσαν ότι ενδεχόμενη πτώση των εκφυλισμένων μετα-αποικιακών καθεστώτων της Βόρειας Αφρικής θα έφερνε στην εξουσία τον ισλαμικό φονταμενταλισμό. Όταν αυτή η υπόθεση (ουσιαστικά, «αριστερή» διάθλαση της προπαγάνδας του ιμπεριαλισμού, που χρησιμοποιούσε την ισλαμοφοβία ως άλλοθι για να στηρίζει τους τοποτηρητές της Pax Americana) αποδείχθηκε εντελώς εσφαλμένη, βρέθηκε καινούργιος λόγος επιφυλακτικότητας: Να τη βράσουμε την εξέγερση, αν είναι να οδηγήσει σε στρατιωτική χούντα, λένε τώρα. Πέραν του ότι πρόκειται για χονδροειδή απλοποίηση μιας πολύ σύνθετης κατάστασης, δεν αντέχει κανείς στον πειρασμό να θυμίσει ότι και στη χούντα ήταν πάρα πολλοί εκείνοι που ελεεινολογούσαν το Πολυτεχνείο γιατί, τάχα, είχε ως βασικό αποτέλεσμα να ρίξει τον Μαρκεζίνη και να φέρει τον Ιωαννίδη.

Πλάι στους υπερβολικά σκεπτικιστές, υπάρχουν εκείνοι που ενθουσιάζονται, αλλά για εντελώς λάθος λόγους. Διαβάζει κανείς στο διαδίκτυο απόψεις που θεωρούν ως τεκμήριο ταξικότητας της αιγυπτιακής εξέγερσης το γεγονός ότι ...δεν είχε στη σημαία της συνθήματα εναντίον των ΗΠΑ και του Ισραήλ! Αφήνουμε, για την οικονομία της συζήτησης, στην άκρη την ανακρίβεια αυτής της θεώρησης για να σταθούμε στο βασικό: Είναι δυνατόν να πιστεύει κανείς ότι οι «γυμνές» οικονομικές διεκδικήσεις αποτελούν εργατική πολιτική και ότι οι αντιιμπεριαλιστικοί στόχοι αποτελούν εμπόδιο στην ταξική συνειδητοποίηση; Θα ήταν πιο «ταξικό» το Πολυτεχνείο αν δεν είχαν γράψει στην πύλη του «Έξω το ΝΑΤΟ»;

Ανεξάρτητα από τα άμεσα αποτελέσματα του παλιρροϊκού κύματος, φαίνεται πιθανό ότι το 2011 θα πάρει τη θέση του ως η επόμενη χρονιά - ορόσημο στην ιστορία των μεγάλων ανατροπών της Μέσης Ανατολής μετά την Αραβική Εξέγερση του 1916 εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τα πολιτικοστρατιωτικά κινήματα των Νασερικών (1952) και Μπααθιστών (1958) εναντίον των υποταγμένων στον ιμπεριαλισμό μοναρχιών και τη λαϊκή ισλαμική επανάσταση που ανέτρεψε το καθεστώς του Σάχη στο Ιράν (1979). Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του σημερινού κύματος είναι ότι παραπέμπει σε «παλλαϊκή, κοινωνική δημοκρατική Ιντιφάντα», η οποία δεν καθοδηγήθηκε, μέχρι τώρα, από καμιά συγκροτημένη πολιτική δύναμη ή θρησκευτικό θεσμό (αν και πολλά πολιτικά «κέντρα» έπαιξαν το ρόλο τους στο εσωτερικό του), κατόρθωσε όμως να ανατρέψει δύο από τους ηγέτες της περιοχής που μέχρι χθες εμφανίζονταν ως αμετακίνητοι: Όταν ξεκίνησε η εξέγερση στην Τυνησία, η υπουργός Άμυνας της Γαλλίας Μισέλ-Αγιό Μαρί πρότεινε στον Μπεν Άλι να του προσφέρει γαλλική «τεχνογνωσία» στην καταστολή των διαδηλώσεων κι όταν ξεκίνησε η εξέγερση στο Κάιρο, η Χίλαρι Κλίντον δήλωσε ότι «η Αίγυπτος διαθέτει σταθερή κυβέρνηση».

Γιατί τώρα; Το ρόλο του καταλύτη έπαιξε η απότομη άνοδος των τιμών των τροφίμων και των καυσίμων λόγω του διεθνούς χρηματιστικού τζόγου στα εν λόγω εμπορεύματα και της προσπάθειας των υποτελών καθεστώτων να διατηρήσουν τη δημοσιονομική τάξη που τους επιβάλλει το ΔΝΤ. Η εξέλιξη αυτή διέρρηξε το υποτυπώδες κοινωνικό συμβόλαιο των απολυταρχικών καθεστώτων, που λένε στους πολίτες τους: «Δεν θα έχετε ελευθερία και δουλειά για όλους, αλλά θα έχετε πολύ φτηνό ψωμί, κουκιά, ρύζι, ζάχαρη και βενζίνη». Από τη στιγμή που δεν είχαν ούτε ψωμί και κουκιά, κάποιοι λούστηκαν με βενζίνη και άναψαν φωτιά. Ο σπινθήρας έβαλε φωτιά όχι μόνο στα ρούχα του δύστυχου Τυνήσιου, αλλά και στην απέραντη κοινωνική πυριτιδαποθήκη που συσσώρευε επί πολλά χρόνια πριν το εκρηκτικό υλικό της. Στην Αίγυπτο, οι άγριες απεργίες πολλαπλασιάζονταν την τελευταία πενταετία, που είδε τη δημιουργία δύο ανεξάρτητων συνδικαλιστικών ομοσπονδιών – κάτι που έγινε και στην Αλγερία, ενώ στην Τυνησία οι κομμουνιστές κατάφεραν να αποκτήσουν ισχυρή πρόσβαση στην επίσημη εργατική συνομοσπονδία. Παράλληλα, οι αντιιμπεριαλιστικοί αγώνες της περιοχής συνέβαλαν στην πολιτική ριζοσπαστικοποίηση των Αιγυπτίων: Υπό την επίδραση της παλαιστινιακής Ιντιφάντα συγκροτήθηκε το πολυφωνικό, δημοκρατικό κίνημα «Κιφάγια» («Φτάνει Πια!»), ενώ οι διαδηλώσεις εναντίον του αμερικανικού πολέμου στο Ιράκ τροφοδότησαν την εμφάνιση ενός πιο κοινωνικού και δημοκρατικού Νασερισμού, με κυριότερο εκπρόσωπο την αριστερή διάσπαση του παραδοσιακού Νασερικού Κόμματος, που ακούει στο όνομα Καράμα.

Στην εμπροσθοφυλακή αυτού του κινήματος σε όλες τις αραβικές χώρες και ιδίως στην κατ’ εξοχήν αστικοποιημένη Αίγυπτο βρέθηκε η μορφωμένη νεολαία της επισφαλούς απασχόλησης, με πολιτική έκφραση το «Κίνημα της 6ης Απριλίου». Το εν λόγω Κίνημα συγκροτήθηκε το 2008 ως δίκτυο αλληλεγγύης στη μεγάλη απεργία κλωστοϋφαντουργών και άλλων βιομηχανικών εργατών στη Μαλχάλα αλ Κούμπρα, στοιχείο που υποδεικνύει τους δεσμούς του με τη συνδικαλισμένη εργατική τάξη. Στους κόλπους αυτού του Κινήματος συναντιούνται υποστηρικτές του συνομιλητή των Αμερικανών Μοχάμεντ ελ Μπαραντέι, συμπαθούντες των Αδελφών Μουσουλμάνων, Χριστιανοί Κόπτες, μαρξιστές, Γκεβαριστές και Νασεριστές. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι από τους κόλπους αυτού του Κινήματος θα προκύψει σύντομα ένα νέο πολιτικό κόμμα, πιθανότατα μέσα από πολλαπλές διασπάσεις και διαρροές.

Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, αν και αιφνιδιάστηκαν αρχικά από την εξέγερση, γρήγορα μπήκαν ενεργητικά σ’ αυτήν, αν και σε καμία φάση δεν εξέφραζαν περισσότερο από το 30% των διαδηλωτών. Μέχρι τον εξαναγκασμό του Χ. Μουμπάρακ σε παραίτηση από το στρατό, λειτουργούσαν σε ενιαίο μέτωπο με το Κίνημα 6ης Απριλίου, με το οποίο «συγκυβερνούσαν» στην πλατεία Ταχρίρ. Την παραμονή της παραίτησης Μουμπάρακ σχηματίστηκε 14μελής προσωρινή διεύθυνση της εξέγερσης, συνομολογήθηκε μίνιμουμ πρόγραμμα 11 σημείων (αμιγώς αστικοδημοκρατικού χαρακτήρα) και αποφασίστηκαν πορείες με δηλωμένο στόχο την κατάληψη του προεδρικού μεγάρου και της κρατικής τηλεόρασης με κάθε τίμημα. Οι εξελίξεις αυτές, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη παρουσία στρατιωτών, αλλά και αξιωματικών στο πλευρό των διαδηλωτών έκανε τις ρωγμές στο εσωτερικό του καθεστώτος ρήγματα, πράγμα που οδήγησε στην έξωση του Χ. Μουμπάρακ.

Και τώρα; Αυτό που διαμορφώνεται στην Αίγυπτο δεν είναι «στρατιωτική χούντα», αλλά ένα είδος (εξ ορισμού ασταθούς και προσωρινού) Βοναπαρτισμού, μιας εξουσίας εκτάκτου ανάγκης λόγω παραλυτικής ισορροπίας αντίθετων δυνάμεων, αδυναμίας του δυνατού και δύναμης του αδύνατου. Ο στρατός απειλεί να καταστείλει το απεργιακό κύμα (που διεκδικεί όχι μόνο μισθολογικές αυξήσεις, αλλά και κάθαρση του κρατικού και του παραγωγικού μηχανισμού από τους ανθρώπους που παλιού καθεστώτος), αλλά δεν τολμά, για την ώρα, να χρησιμοποιήσει βία. Στο μεταξύ, κατάργησε τη Βουλή και το Σύνταγμα του Χ. Μουμπάρακ όπως απαιτούσαν οι διαδηλωτές, όρισε επιτροπή επεξεργασίας νέου Συντάγματος όπου συμμετέχουν Αδελφοί Μουσουλμάνοι και Νασεριστές και υποσχέθηκε δημοψήφισμα και βουλευτικές εκλογές. Μάλιστα, είναι κυρίως η Αριστερά που ζητά να μη γίνουν πολύ γρήγορα οι εκλογές, γιατί θεωρεί, όχι άδικα, ότι αυτή τη στιγμή ευνοούνται τα παραδοσιακά αστικά κόμματα, όπως το Ουάφντ και κυρίως οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, στους οποίους ο Χ. Μουμπάρακ είχε επιτρέψει να οργανωθούν και να αναπτύξουν δράση επί μία τουλάχιστον δεκαετία.

Σ’ αυτό το εκρηκτικά ευμετάβλητο περιβάλλον, θα ήταν ανόητο να επιχειρήσει κανείς προβλέψεις. Πάντως, είναι απίθανο να δει κανείς μια σύντομη επικράτηση του «νόμου και της τάξης»: Μια τόσο μεγάλη, ηφαιστειακή έκρηξη των μαζών, που τίναξαν από πάνω τους τον συσσωρευμένο φόβο δεκαετιών, δεν μαζεύεται από τη μια στιγμή στην άλλη. Εξίσου απίθανο είναι να εξελιχθεί σύντομα η αραβική εξέγερση σε πραγματική επανάσταση: Η εμβρυακή ανάπτυξη των πολιτικών πρωτοποριών και η πολύ μικρή πολιτική πείρα των μαζών δεν επιτρέπει τέτοια θαύματα «αυτονομίας», που ζουν μόνο στις πιο αφελείς ελευθεριακές φαντασιώσεις. Ίσως βρισκόμαστε μπροστά σε μια μακρά περίοδο παρατεταμένης κρίσης, με τις πιο πρωτότυπες διαπλοκές του κοινωνικού κινήματος και της άνδρωσης των πολιτικών υποκειμένων. Μια νέα, απρόβλεπτη εποχή βρίσκεται μπροστά μας, φορτωμένη με πολλές ελπίδες αντιιμπεριαλιστικών και κοινωνικών μετασχηματισμών στη γειτονιά μας.

Πηγή: http://www.prin.gr/2011/02/saloni1.html