Οικονομικά συστήματα και ελευθερία

Μια νέα ματιά για την αποκωδικοποίηση της σημερινής παγκόσμιας κρίσης
 
Του Θανάση Bασιλείου


Γιώργος Κοντογιώργης

Οικονομικά συστήματα και ελευθερία
εκδ. Ι. Σιδέρη
σελ. 83
 

Η πρώτη διασαφήνιση έχει να κάνει με το ότι το ανά χείρας βιβλίο ταξινομείται στην κατηγορία της πολιτικής επιστήμης. Η πλευρά αυτή γονιμοποιεί το θέμα «πολιτική και οικονομία» υπό το βάρος του «κοινωνικού». Αρκεί να υπενθυμίσω τον πυρήνα του θέματος στο οποίο επιμένει ο συγγραφέας: στην ιδιοκτησιακή θεμελίωση του πολιτικού συστήματος, που οδηγεί στην ενσάρκωσή του, με όρους ταυτολογίας, από το κράτος. Με άλλα λόγια, «εμείς οι πολιτικοί και μαζί οι τεχνοκράτες της τρόικας και του ΔΝΤ είμαστε τα αδιαμφισβήτητα αφεντικά, οι ιδιοκτήτες του συστήματος».
Και ευθύς, διατυπώνεται η κατεξοχήν ένσταση, υπό το πρίσμα της πολιτικής, και που είναι ένα από τα μείζονα θέματα της συζήτησης των ημερών: Είναι δυνατόν το ενδιαφέρον της οικονομικής, όπως τουλάχιστον διατυπώνουν τα περισσότερα εγχειρίδια, να επικεντρώνεται μονοσήμαντα στην παραγωγική αποτελεσματικότητα του οικονομικού συστήματος και μόνον έτσι να αξιολογεί την ποιότητά του; Και ακόμα βαθύτερα: «Αν αποκωδικοποιήσουμε» γράφει ο Γ. Κοντογιώργης «το περιεχόμενο της ανησυχίας των ιθυνόντων στη σοβούσα κρίση, θα διαπιστώσουμε με έκπληξη ότι σκοπός της πολιτικής δεν είναι το συμφέρον της κοινωνίας. Το ενδιαφέρον των πολιτικών εστιάζεται στη διαχείριση της κοινωνικής δυσαρέσκειας έτσι ώστε να μη διαταραχθεί η κοινωνική ειρήνη και συνοχή, δηλαδή, το κεκτημένο της αγοράς».
Προσεγγίζεται, σήμερα, το κοινωνικο-πολιτικό και οικονομικό σύστημα με όρους κοινωνίας – δηλαδή των πολιτών με δικαίωμα ψήφου αλλά και των οικονομικών μεταναστών που παράγουν τον πλούτο; Οχι. Κρίνεται σε συνάφεια με την ελευθερία των μελών του κοινωνικού σώματος; Σίγουρα όχι. Οι αρνητικές απαντήσεις προκύπτουν από το γεγονός ότι «το σημερινό οικονομικό σύστημα παραμένει κατά βάση καταπίστευμα της δεσποτικής περιόδου» και στο ότι δεν συνεκτιμάται η βούληση της κοινωνίας και του κοινού συμφέροντος στον σκοπό της πολιτικής του κράτους – γεγονός που προώρισται να έχει καταιγιστικές επιπτώσεις στη σχέση κοινωνίας και πολιτικής.

Η τυπολογία
Στο πυκνό βιβλίο του καθηγητή Γ. Κοντογιώργη τα οικονομικά συστήματα κρίνονται υπό το πρίσμα της ελευθερίας που επιφυλάσσουν στα μέλη του κοινωνικού σώματος. Ο συγγραφέας διακρίνει τρεις θεμελιώδεις τύπους οικονομικών συστημάτων: (α) της κοινωνίας της εξαρτημένης εργασίας, (β) της κοινωνίας της οικονομικής σχόλης και (γ) της εταιρικής κοινωνίας/οικονομίας. Το εξελικτικό τους ανάπτυγμα συνέχεται με τον βαθμό αποσύνδεσης είτε του ατόμου από το οικονομικό σύστημα ή το υποσύστημα είτε του ιδίου του οικονομικού συστήματος ή υποσυστήματος από την ιδιοκτησία. Η προσέγγιση αυτή απαντά, μεταξύ των άλλων, στο διπλό ερώτημα: ποιο οικονομικό σύστημα είναι συμβατό με την κοινωνική ελευθερία; Και τι προκαλεί την εκμετάλλευση; Το συμπέρασμα εδώ είναι ότι η κοινωνική ελευθερία απαντάται μόνο στις φάσεις της κοινωνίας της οικονομικής σχόλης και της εταιρικής οικονομίας/κοινωνίας, ενώ το σύστημα της κοινωνίας της εξαρτημένης εργασίας, που βιώνει ο νεότερος κόσμος, την αγνοεί, υποβιβάζοντάς την στο απλό δικαίωμα. Επομένως, η εκμετάλλευση είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την ιδιοκτησία επί του οικονομικού-πολιτικού συστήματος και όχι, όπως νομίζεται, με την ιδιοκτησία επί του κεφαλαίου. Η διάκριση των δύο αυτών συνιστωσών του οικονομικού γίγνεσθαι είναι κεφαλαιώδης, η δε αδυναμία της νεότερης πολιτικής οικονομίας να τη διαπιστώσει αποκαλύπτει τόσο την πρωιμότητα της εξέλιξής της όσο και την ουσία του αδιεξόδου της.

Εργασιακή εξάρτηση
Σε μια μικρή συνέντευξη ο ίδιος ο καθηγητής Γ. Κοντογιώργης είπε για το βιβλίο του. «Εδώ απορρίπτω την άποψη ότι το οικονομικό σύστημα της εποχής μας είναι καθολικό, όπως διατείνεται η σύγχρονη θεωρία. Υποστηρίζω ότι και στις δύο εκδοχές του, τη φιλελεύθερη και τη σοσιαλιστική, εγγράφεται στην πρώτη μετα-φεουδαλική φάση του ανθρώπου. Στη φάση αυτή, ο άνθρωπος ως άτομο απελευθερώθηκε από τα δεσμά της ιδιοκτησίας του δεσπότη, όχι όμως και σε ό, τι αφορά τις συμβάσεις του με το οικονομικό (και εκτατικά με το πολιτικό) σύστημα. Ο άνθρωπος του 20ού αιώνα αγωνίσθηκε για να περιέλθει η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής είτε στο κράτος (σοσιαλισμός) είτε στην ιδιωτική σφαίρα (φιλελευθερισμός). Το ζήτημα της απελευθέρωσής του από την εργασιακή εξάρτηση ή της απόδοσης της ιδιοκτησίας του οικονομικού συστήματος σ’ αυτόν, ουδέποτε τέθηκε. Η τυπολογία που προτείνω λαμβάνει ως μέτρο τη θέση του ατόμου στο οικονομικό σύστημα, δηλαδή την ελευθερία. Το σύστημα που διέρχεται την παρούσα φάση, απελευθερώνει τον πολίτη από τον καταναγκασμό ή την εξάρτηση της εργασίας, ενώ μια τρίτη φάση υπόσχεται την απελευθέρωση του ίδιου του συστήματος από την (ιδιωτική ή κρατική) ιδιοκτησία ή μεταβάλει τον φορέα της εργασίας σε συστατικό του εταίρο. Ο εγκιβωτισμός του νεοτερικού ανθρώπου στο βιούμενο σύστημα, εξηγεί την αδυναμία του να διακρίνει ανάμεσα στον τρόπο παραγωγής και στο σύστημα παραγωγής/ιδιοκτησίας, να διακρίνει ανάμεσα στην ιδιοκτησία του κεφαλαίου και στην ιδιοκτησία επί του συστήματος, να αντιμετωπίσει το ζήτημα της εκμετάλλευσης ή, ακόμη, να εξηγήσει την αιτία της παρούσας κρίσης».

Πηγή: http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_17/12/2010_425986