Γλωσσάρι για την κοσμοσυστημική γνωσιολογία

(από το βιβλίο του Γ.Κοντογιώργη, Η ελληνική δημοκρατία του Ρήγα Βελεστινλή, Εκδ. Παρουσία, Αθήνα, 2008, σελ. 267-273)

Ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα: απαντάται συγκροτημένο στη μικρή κλίμακα και στη μεγάλη κλίμακα.

Το ανθρωποκεντρικό ή ελληνικό κοσμοσύστημα μικρής κλίμακας έχει ως υπόβαθρο το φυσικό επικοινωνιακό περιβάλλον, ως θεμελιώδη κοινωνία την πόλη ενώ διαθέτει περιορισμένο γεωγραφικό βάθος. Το αποκαλώ επίσης ελληνικό, διότι συγκροτήθηκε από τον ελληνισμό, ο οποίος διατήρησε την ανθρωποκεντρική του ηγεσία έως το τέλος, παρόλον ότι εντάχθηκαν κατά καιρούς σ’αυτό και άλλοι λαοί, ορισμένοι από τους οποίους μάλιστα το ηγεμόνευσαν εν όλω ή εν μέρει. Το ελληνικό ή ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα μικρής κλίμακας διένυσε μια ολοκληρωμένη εξελικτική διαδρομή, η οποία διακρίνεται σε δυο φάσεις: την κρατοκεντρική και την οικουμενική.

Το ανθρωποκεντρικό (ή εθνοκεντρικό) κοσμοσύστημα μεγάλης κλίμακας, προήλθε από τη μετακένωση των παραμέτρων του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος μικρής κλίμακας στην ευρωπαϊκή δεσποτεία. Η ανασύνταξη του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος στη βάση της μεγάλης κλίμακας επέτρεψε σ’αυτό να επιβληθεί στο σύνολο του πλανήτη. Η φάση που διέρχεται σήμερα είναι η πρωτο-ανθρωποκεντρική, εδράζεται δηλαδή στην βασική, την ατομική ελευθερία. Εξού και είναι επίσης κρατοκεντρικά συντεταγμένο. 

 Ανθρωποκεντρισμός: Ορίζει τις κοινωνίες που συγκροτούνται με υπόβαθρο την ελευθερία.

Αντιπροσώπευση: Το πολιτικό σύστημα μοιράζεται μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών που, συγκροτημένη σε δήμο, αναλαμβάνει την ιδιότητα του εντολέα και της πολιτικής εξουσίας, που κατέχει την ιδιότητα του εντολοδόχου. 

«Αρχαιότητα»: Ο όρος σε εισαγωγικά. Η νεοτερική ιστοριογραφία αποδίδει με τον όρο αυτόν τον ελληνικό κόσμο ιδίως της κρατοκεντρικής εποχής και, υπό μια έννοια, την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή οικουμένη. Με τον τρόπο αυτό εκτιμά ότι διαχωρίζει το παρελθόν από τη νεότερη εποχή, με ενδιάμεσο σταθμό τον Μεσαίωνα στον οποίο ταξινομεί επίσης το Βυζάντιο. Η κοσμοσυστημική προσέγγιση του εξελικτικού γίγνεσθαι απορρίπτει τη διατύπωση αυτή, επειδή είναι κενή περιεχομένου, ανιστορική και κυρίως έχει ιδεολογική φόρτιση. Η περιοδολόγηση της ιστορίας γίνεται αντιληπτή ως μια εσωτερική μετάλλαξη του (΄δεσποτικού ή ανθρωποκεντρικού) κοσμοσυστήματος. Το ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα περιοδολογείται εσωτερικά με γνώμονα αφενός τη συγκρότησή του ως όλον (σε κρατοκεντρική κα σε οικουμενική φάση) και αφετέρου την ολοκλήρωσή των παραμέτρων που οδηγούν (οικονομία, επικοινωνία κλπ) και υποστασιοποιούν σύστημα οικονομίας, πολιτικής κλπ) την ελευθερία. Το εξελικτικό βάθος του ελληνικού ή ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος μικρής κλίμακας καλύπτει την περίοδο, από τις απαρχές της ελληνικής πόλης έως τις παρυφές του 20^ου αιώνα. Η μετακένωση των παραμέτρων του ελληνικού κοσμοσυστήματος στην Εσπερία και η ώσμωσή τους με το πεδίο της δεσποτείας, αποτελεί μεν τη βάση της μετάβασης στη νεότερη εποχή, δεν αναιρεί όμως το γεγονός ότι το ανθρωποκεντρικό ή ελληνικό κοσμοσύστημα εξακολούθησε να αποτελεί μια δεσπόζουσα πραγματικότητα μέχρι την οριστική ανθρωποκεντρική αναδιαμόρφωση των κοινωνιών με πρόσημο τη μεγάλη κοσμοσυστημική κλίμακα, στη διάρκεια του 19^ου και ιδίως του 20^ου αιώνα. 

Δεσποτεία: Ορίζει τις κοινωνίες που συγκροτούνται με γνώμονα το ανήκειν των μελών τους στον κύριο του συστήματος με όρους ιδιοκτησίας. Η ιδιωτική δεσποτεία αποδίδει το τυπικό φέουδο, ενώ η κρατική δεσποτεία απαρτίζεται από πολλά ιδιαίτερα δεσποτικά πεδία (π.χ. φέουδα) και, ενδεχομένως, στοιχειώδεις ανθρωποκεντρικούς θύλακες, που διασφαλίζουν την εσωτερική τους επικοινωνία. Ο κεντρικός δεσπότης είναι ο υπερκείμενος κύριος/ιδιοκτήτης του όλου.

Δημοκρατία: είναι η πολιτεία που θεραπεύει σωρευτικά την καθολική (ατομική, κοινωνική και πολιτική) ελευθερία. Εξού και προκρίνει τη διαφοροποίηση του (οικονομικού, πολιτικού κλπ) συστήματος από την ιδιοκτησία και την απόδοσή του στους συντελεστές του. Εν προκειμένω, το πολιτικό σύστημα, αντί του κράτους, το επενδύεται η κοινωνία, η οποία συγκροτημένη σε δήμο ασκεί την καθολική πολιτική αρμοδιότητα. Η κοινωνία της δημοκρατίας είναι πολιτική κοινωνία.

Διαφωτισμός: Το κίνημα της γνώσης που θέτει τον άνθρωπο στο επίκεντρο των αναζητήσεών του. Στο εγχείρημά του απέδωσε στη διανοητική λειτουργία του ανθρώπου αυτόνομη και μάλιστα πρωταρχικά αξιωματική σημασία, αντί να την αξιολογήσει, εντάσσοντάς την στο κοσμοσυστημικό της πλαίσιο. Αγνοώντας ολοσχερώς τους νόμους της ανθρώπινης λειτουργίας και, κατ’επέκταση, της ιστορικής εξέλιξης, αποφάσισε ότι αρκούσε ο άνθρωπος να χρησιμοποιήσει τη διάνοιά του για να αποτινάξει την προκατάληψη και τη μισαλλοδοξία. Έτσι, ταξινόμησε εαυτήν με όρους μοναδικότητας στην ιστορία. Η έξοδος του εσπεριανού ανθρώπου από την «παιδικότητα» ισοδυναμούσε εφεξής με την έξοδο της ίδιας της ανθρωπότητας από αυτήν. Στο σύνολο παρελθόν αποδόθηκε η σκοτεινή έννοια της «παράδοσης», η οποία εξομοιώθηκε με τη δεσποτεία, προκειμένου να αιτιολογήσει το επιχείρημα της ριζικής ρήξης με αυτό και να αναδειχθεί πρωτοτυπικά η έννοια του «νέου ανθρώπου». Μολονότι απέδωσε μεταφυσικές διαστάσεις στην ελληνική «αρχαιότητα», δεν άργησε να την απαρνηθεί, ταξινομώντας την εξίσου στην προ-νεοτερική περιοχή της «παράδοσης». Εντέλει, από γνωσιολογία της νεότερης ανθρωποκεντρικής μετάβασης, έγινε απολογητική ιδεολογία του κατεστημένου. Ο Διαφωτισμός τελικά δεν αντιπροσωπεύει παρά τη γνώση και την αντίληψη για τον (ελεύθερο) άνθρωπο που προσιδιάζει σε μια πρωτο-ανθρωποκεντρική κοινωνία. Μοναδική του πρωτοτυπία είναι η αθέλητη συμβολή του στη μετάβαση από τη μικρή στην μεγάλη κοσμοσυστημική κλίμακα. 

Δικαίωμα: Ευδοκιμεί εκεί όπου δεν συντρέχει η ελευθερία. Δεν καθιστά αυτόνομο το άτομο, όπως η ελευθερία. Οριοθετεί το πλαίσιο της ελευθερίας και το προστατευτικό της ανάχωμα. Στην εξαρτημένη εργασία και στην πολιτική το άτομο χρειάζεται τα δικαιώματα για να προστατεύσει την ατομική του ελευθερία. Εάν η ελευθερία επεκταθεί για παράδειγμα στα πεδία της οικονομίας και της πολιτικής, τα εκεί δικαιώματα είτε θα απορροφηθούν είτε θα εξαλειφθούν ως άχρηστα.

Έθνος: Είναι η ταυτοτική συνείδηση της κοινωνίας. Ως εκ τούτου απαντάται μόνο σε ανθρωποκεντρικά συντεταγμένες, δηλαδή ελεύθερες κοινωνίες, οι οποίες διαλογίζονται για το συλλογικό τους «είναι», με πρόσημο το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον τους. Η νεοτερικότητα νομίζει ότι το έθνος «κατασκευάσθηκε» από το κράτος της, προκειμένου να δημιουργήσει μια νέα πηγή νομιμοποίησης, πέραν του μονάρχη. Εξού και θεωρεί ότι αυτός είναι ο λόγος που το έθνος ταυτίζεται με το κράτος (το έθνος-κράτος) σήμερα ή που το έθνος προόρισται να εξαφανισθεί στην περίπτωση που το κράτος παύσει να το ενσαρκώνει, δηλαδή να κατέχει το μονοπώλιο της πολιτικής «κυριαρχίας». Η άποψη αυτή συγχέει το «είναι» της συλλογικής ταυτότητας με τον τρόπο της έκφρασης (ως έθνος του κράτους στη μεγάλη κλίμακα ή ως έθνος-κοσμοσύστημα στον ελληνισμό) ή τον φορέα (το κράτος/σύστημα, την κοινωνία/σύστημα ή το κοσμοσύστημα) της ευθύνης της. Στα προ-αντιπροσωπευτικά συστήματα την ευθύνη της συλλογικής ταυτότητας (της συνείδησης κοινωνίας) την αναλαμβάνει το πολιτικά κυρίαρχο κράτος διότι αυτό κατέχει το σύνολο της πολιτικής αρμοδιότητας και, κατ’επέκταση, τη διαχείριση των υποθέσεων της κοινωνίας. Στο αντιπροσωπευτικό σύστημα και στη δημοκρατία η κοινωνία, συγκροτημένη σε πολιτεία, αναλαμβάνει την ευθύνη των υποθέσεών της, την καθολική πολιτική αρμοδιότητα και, συνακόλουθα, την αρμοδιότητα του έθνους. 

Έθνος-κοσμοσύστημα: Έτσι συγκροτήθηκε το έθνος των Ελλήνων, δηλαδή η ταυτοτική συνείδηση της σύνολης κοινωνίας τους, στην εποχή του ελληνικού κοσμοσυστήματος. Η πολιτική του έκφραση εμπραγματώθηκε είτε μέσω της συνέργειας των πόλεων (στην κρατοκεντρική εποχή) είτε με εναρμονιστικό όχημα τη μητρόπολη (κοσμο-)πολιτεία, την περίοδο της οικουμένης.

Ελευθερία: ορίζεται ως αυτονομία, ως το γινόμενο της αυτοκαθοριστικής δυνατότητας του ανθρώπου. Κατά τούτο, η ελευθερία τοποθετείται στον αντίποδα της (αναγκαστικής ή εθελουσίας) εξάρτησης, δηλαδή της εξουσίας, και διαφοροποιείται θεμελιωδώς από το δικαίωμα. Η ελευθερία διακρίνεται στην ατομική, κοινωνική και στην πολιτική της διάσταση. Η ατομική, αφορά στις προσωπικές επιλογές του κοινωνικού ανθρώπου. Η κοινωνική, ανάγεται στις συμβάσεις που συνάπτει το άτομο με υποσυστήματα (π.χ. στον τομέα της εργασίας). Η πολιτική, καλύπτει τη σχέση του ατόμου με το όλον. Η σωρευτική απόλαυση της ατομικής, κοινωνικής και πολιτικής ελευθερίας αποδίδεται με την έννοια της καθολικής ελευθερίας. 

Εσπερία: Είναι η δυτική Ευρώπη. Η χρήση του όρου κρίνεται επιβεβλημένη επειδή στις μέρες μας η έννοια της Δύσεως έχει αποκτήσει ευρύτερο περιεχόμενο και ιδίως έχει περιβληθεί μια ακραιφνώς ιδεολογική αναφορά.

Ιακωβίνοι: Το ριζοσπαστικότερο ρεύμα της Γαλλικής Επανάστασης, το οποίο προέτασσε την βίαιη κατάργηση των πυλώνων του φεουδαλικού καθεστώτος, την άμεση εγκαθίδρυση του πρωτο-ανθρωποκεντρικού κράτους/συστήματος και μιας ομόλογης κοινωνίας. Η «πολιτεία» τους συνδέθηκε, μεταξύ των άλλων, με τη θανάτωση του βασιλέα και την τρομοκρατία υπό τον Ροβεσπιέρο, η δε πολιτική τους σκέψη αποτυπώθηκε στο Σύνταγμα της Γαλλικής Επανάστασης του 1793, το οποίο φυσικά ουδέποτε εφαρμόσθηκε.

Ισότητα: το περιεχόμενό της δεν είναι σταθερό, όπως διατείνεται η νεοτερική θεωρία. Μεταλλάσσεται ανάλογα με το στάδιο του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος, δηλαδή με τις προτεραιότητες της ελευθερίας. Όταν επικρατεί μόνη η ατομική ελευθερία, οι θεματικές της ισότητας εστιάζονται στην ιδιοκτησία, στο δίκαιο (στην αντικειμενικοποίηση του νόμου κλπ) και στα δικαιώματα. Όταν κυριαρχεί η καθολική και άρα προέχει η πολιτική ελευθερία, η ισότητα αφορά κυρίως σ’αυτήν. Η ισότητα επιτυγχάνεται είτε με τον αναδασμό (π.χ. της γης) είτε, όπου αυτό δεν είναι εφικτό, με ιδανική συμμετοχή του δικαιούχου στο αγαθό (π.χ. της πολιτικής). 

«Κοινωνία πολιτών»: Η ευφημιστική απόδοση από τους Έλληνες φορείς της νεοτερικής ιδεολογίας της έννοιας της civil society/société civile, δηλαδή των ομάδων πίεσης που εξέχουν/διαφοροποιούνται της κοινωνίας και διαμεσολαβούν στόχους ή συμφέροντα στην περιοχή του κράτους. Οι δυνάμεις που ταξινομούνται στην «κοινωνία πολιτών» δεν έχουν κατά τεκμήριο αντιπροσωπευτικό πρόσημο. Λειτουργούν είτε ως φορείς ιδίων συμφερόντων είτε ως διαμεσολαβητές της κοινωνίας των πολιτών. Στην πραγματικότητα η «κοινωνία πολιτών» αποτελεί ένα επιπλέον ανάχωμα για την αντιπροσωπευτική μετάλλαξη του πολιτικού συστήματος. Το σύστημα που προσιδιάζει στην «κοινωνία πολιτών» είναι το προ-αντιπροσωπευτικό, ενώ η κοινωνία των πολιτών ανήκει στην ιδιωτική σφαίρα, είναι κοινωνία ιδιώτης και μάλιστα υπήκοος κοινωνία του κράτους.

Κοινωνία των πολιτών: Το σώμα της κοινωνίας που κατέχει την ιδιότητα του πολίτη.

Κοσμόπολη: το κράτος που προσιδιάζει στη μετα-κρατοκεντρική ή οικουμενική φάση του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος. Συγκροτείται από τις θεμελιώδεις πολιτειακές κοινωνίες (κράτη) και τη μητροπολιτική πολιτεία, η οποία λειτουργεί εναρμονιστικά στη σύνολη επικράτεια. Η κοσμόπολη δηλώνει ότι ο κόσμος μεταβάλλεται από άθροισμα κρατών σε μια «πόλη», δηλαδή σε ένα (κοσμο-)κράτος. Οπότε και η πολιτική, από σχέση δύναμης που υπαγορεύει η διακρατική τάξη, εξελίσσεται σε σχέση κανονιστικής εξουσίας ή ελευθερίας. Οι πόλεις διατηρούν πλήρη αυτονομία σε ό,τι αφορά στη διοίκηση των εσωτερικών τους υποθέσεων, το δικαίωμα της πολιτειακής (κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής) τους αυτοθέσμισης και την άσκηση των αρμοδιοτήτων της μητρόπολης πολιτείας που ανάγονται στο πεδίο των σχέσεών τους (π.χ. τη δημοσιονομική αρμοδιότητα).

Κοσμοπολιτεία: είναι το πολιτικό σύστημα της (οικουμενικής) κοσμόπολης. Συγκροτείται από τις πολιτείες των επιμέρους πόλεων και από τη μητρόπολη (την βασιλεύουσα) πολιτεία.

Κοσμοσύστημα: σύνολο κοινωνιών που διαθέτει εσωτερική αυτάρκεια και συνοχή ως προς τις καταστατικές του παραμέτρους (την οικονομία, την επικοινωνία κ.α.) καθώς και κοινές θεμέλιες αξιακές και ιδεολογικο-πολιτισμικές ορίζουσες. Διακρίνουμε το δεσποτικό και το ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα. 

Κρατοκεντρισμός/οικουμένη: Οι δυο εξελικτικές φάσεις του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος. Στον κρατοκεντρισμό το σύνολο κοσμοσύστημα γίνεται αντιληπτό ως το άθροισμα των θεμελιωδών κοινωνιών του, οι οποίες συγκροτούνται σε κράτη. Τα κράτη αυτά επικοινωνούν πολιτικά, συνθέτοντας μια στοιχειώδη έννομη τάξη, της οποίας το κανονιστικό πλαίσιο βασίζεται στις σχέσεις ηγεμονίας, δηλαδή στη δύναμη. Στην οικουμένη, που ακολουθεί, το σύνολο κοσμοσύστημα διατηρεί τις θεμελιώδεις κρατικές κοινωνίες, προστίθεται όμως η υπερκείμενη μητροπολιτική πολιτεία, η οποία λειτουργεί εναρμονιστικά στο σύνολο κοσμοσύστημα ή σε ένα ευρύτατο πεδίο που εγγράφει στην επικράτειά της. Κρατοκεντρικό είναι το στάδιο της εποχής της πόλης-κράτους και η σημερινή εθνοκεντρική περίοδος του κόσμου. Μοναδικό ιστορικό παράδειγμα οικουμένης αποτέλεσε το ελληνικό, η οποία εκτείνεται από τον 4^ο αιώνα π.Χ. έως τις παρυφές του 20^ου αιώνα.

Κράτος/σύστημα: Το κράτος που ενσαρκώνει με όρους ιδιοκτησίας το πολιτικό σύστημα. Παράδειγμα τέτοιου κράτους είναι αυτό της νεοτερικότητας. Αντιπαραβάλλεται στην κοινωνία/σύστημα. Κράτος/σύστημα είναι και η δεσποτεία, όμως σ’αυτό η ιδιοκτησία του δεσπότη περιλαμβάνει και την κοινωνία. 

Οικονομικά συστήματα: Τα οικονομικά συστήματα, που προσιδιάζουν στο ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα, σε συνάφεια με τα στάδια της ανάπτυξής του, είναι: Πρώτον, είναι εκείνο που αποδίδει το σύστημα στην ιδιοκτησία και υποβάλει τον φορέα της εργασίας στην εξουσία του. Είναι το σύστημα που ορίζει την κοινωνία της (εξαρτημένης) εργασίας. Δεύτερον, εκείνο που απορρίπτει τον πολίτη από την οικονομική διαδικασία, μεταβάλλοντας τον σε συντελεστή της πολιτικής εργασίας, μέσω της οποίας συμμετέχει στην αναδιανομή του οικονομικού προϊόντος. Είναι η κοινωνία της (οικονομικής) σχόλης που αντισταθμίζεται με την έννοια της πολιτικής μισθοφορίας. Η οικονομική εργασία αξιολογείται ως περιθωριακή και συντρέχουσα ως εργασία εμπόρευμα. Το τρίτο κατά σειρά οικονομικό σύστημα επανεντάσσει τον πολίτη στην παραγωγική διαδικασία, πλην όμως το οικονομικό (υπο-)σύστημα, εκεί όπου δεν παρεμβάλλεται το κεφάλαιο, διαφοροποιείται από την ιδιοκτησία και περιέρχεται στους συντελεστές του (στους φορείς της εργασίας), ενώ όταν συμμετέχει επίσης το κεφάλαιο στη συγκρότησή του, η εργασία αποτιμάται ως κεφάλαιο και ο φορέας της εγγράφεται στο σύστημα ως εταίρος. Είναι η εταιρική οικονομία που συνάδει με την εταιρική κοινωνία στο σύνολο της. Το πρώτο, η κοινωνία της (εξαρτημένης) εργασίας, απαντάται στις μέρες μας και στην ομόλογη πρωτο-ανθρωποκεντρική εποχή της πόλης-κράτους. Το δεύτερο, είναι το οικονομικό σύστημα της δημοκρατίας της κρατοκεντρικής εποχής. Το τρίτο, εμφανίζεται σταδιακά συγχρόνως με την ανάπτυξη της μετα-κρατοκεντρικής οικουμένης, και παρόλον ότι προσιδιάζει σε όλα τα πολιτικά συστήματα, εναρμονίζεται μάλλον με τη δημοκρατική πολιτεία. Είναι το οικονομικό σύστημα υπό το οποίο έζησε ο ελληνισμός καθόλη τη διάρκεια της οικουμένης και είχε κατά νουν ο Ρήγας.

Πολεοτικός: ο αναφερόμενος στην πόλη/κράτος.

Πολιτειότης: Η ιδιότητα του πολίτη. Η πολιτειότης δεν είναι μια, αλλά πολλές, όσες και οι πολιτείες/πολιτικά συστήματα. Διακρίνουμε την ατελή, την απλή και την πλήρη πολιτειότητα. Η ατελής πολιτειότης προσιδιάζει στο προ-αντιπροσωπευτικό σύστημα, η απλή στο αντιπροσωπευτικό και η πλήρης στο δημοκρατικό πολιτικό σύστημα. Η πολιτειότης διακρίνεται επίσης εξ επόψεως συνθετότητας, δηλαδή δυνάμει των πολιτειακών πεδίων στα οποία εγγράφεται ως εταίρος ο πολίτης. Η μονο-πολιτειότης απαντάται στον πρώιμο ανθρωποκεντρισμό, όπου το κράτος κατέχει μονοσήμαντα το σύστημα και το διακτινώνει ομοιόμορφα στην επικράτεια. Η πολυ-πολιτειότης παρακολουθεί τη συγκρότηση της πολιτείας υπό το πρίσμα της πολιτισμικής πολυσημίας της κοινωνίας. Η πολιτειότης του νεοτερικού πολιτικού συστήματος είναι η ατελής πολιτειότης μονο-πολιτειότης.

Προ-αντιπροσωπευτικό σύστημα: είναι το σύστημα που διατείνεται ότι είναι αντιπροσωπευτικό, χωρίς εντούτοις να ενσωματώνει κανένα από τα στοιχεία της αντιπροσωπευτικής αρχής. Οι ιδιότητες τόσο του εντολέα όσο και του εντολοδόχου κατέχονται από τους φορείς του κράτους/συστήματος, οι οποίοι οικειοποιούνται έννοιες όπως το έθνος, το γενικό ή το δημόσιο συμφέρον, δηλώνουν ότι τις αντιπροσωπεύουν, εναπόκειται όμως σ’αυτούς να ορίσουν το περιεχόμενό τους. Με τον τρόπο αυτό, οι φορείς του κράτους αντιπαρέρχονται την κοινωνία και, κατ’επέκταση, την ευθύνη τους να αντιπροσωπεύουν το συμφέρον της και φυσικά να ακολουθούν τη βούλησή της. Η κοινωνία των πολιτών στο προ-αντιπροσωπευτικό σύστημα είναι υπήκοος στο κράτος, δεν συγκροτεί πολιτική κοινωνία. Εξού και οι φορείς του κράτους δεν υπέχουν ευθύνη έναντι της κοινωνίας ούτε ελέγχονται από αυτήν. Παράδειγμα προ-αντιπροσωπευτικού πολιτικού συστήματος είναι εκείνο της εποχής μας.

Χρηματιστική (ή νομισματική) οικονομία: Ο τύπος της οικονομίας που έχει ως υπόβαθρο, συνεκτική και λειτουργική συνιστώσα το χρήμα/νόμισμα. Η χρηματιστική οικονομία είναι η οικονομία του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος, η οποία διακτινώνεται με τη μορφή του εμπορίου και της μεταποίησης. Η χρηματιστική οικονομία διαφέρει από τη λεγόμενη «οικονομία της αγοράς», η οποία αποδίδει τελικά μια συγκεκριμένη στιγμή του οικονομικού κύκλου και, σε κάθε περίπτωση, τη «φιλελεύθερη» εκδοχή της ιδιοκτησίας/συστήματος.